Мүнөөдэр, 2025 оной июниин 6-да, Ородой Агууехэ уран зохёолшын түрэһөөр 226 жэл гүйсэхэнь.
Александр Сергеевич Пушкинай зохёолнуудые, минии мэдэхээр, Цыден Галсанов, Чимит Цыдендамбаев, Гунга Чимитов, Балдан Санжин, Барадий Мунгонов, Цырен-Дулма Дондогой, Георгий Дашабылов, Николай Дамдинов, Даши Дамбаев гэгшэд буряадшалһан байна.
*****
Агууехэ Пушкинай шүлэгүүд буряадаар!!!
(«буряад хэлэеэ һэргээн хүгжөөе!»).
Цэдэн Галсановай оршуулганууд.
«Бурьяа манан соогуур
Бугааг һара гаража,
Уйтай байһан тала руу
Уйдхар туяа адхана».
*****
«Гэгээн наран, гэрэлээ сасыш!
Үүрэй толоной гиихэ туяанда
Өөхэн дэнгүүд залиран мүхэдэг,
Сэдьхэл эрдэмэй мүнхэ наранда
Сэсэрхүү тэнэгүүд һарган үхэдэг.
Мунхаг харанхы һалан ошоһой,
Мүнхэ наран мандаха болтогой!».
*****
Хабар.
«Хабарай дулаан элшэдэ саһан
Хада дээрэһээн үлдүүлээд,
Харьяа булангираар мушхаран
Харайна, нугые үерлүүлээд.
Сарюунаар байгаали энеэбхилэн,
Үглөөе угтанал нойрмоглон.
Тэнгэри зэнхын хүхэрнэ;
Тэндэ модод тэнхэрнэ,
Хилгааһан гэрһээн гаража,
Зүгынүүд ниидэнэ таража;
Сэсэгүүд үнгэтэн обоорно;
Һүрэг малнууд шууян тиирэнэ,
Һүниин балайда гургалдай жэргэнэ».
*****
Хаалтада зобогшо («Узник»).
«Балай харанхы шорон соо һууналби:
Баряанда тэжээмэл залуу бүргэд би.
Уйтайхан нүхэрни, даляараа даллажал,
Улай тоншон, сонхо дорхоном һуунал.
Тоншон, хаялан, сонхо руумни шэртээд,
Намтай адли юумэ бодоо хэбэртэй.
Уряалан хараад, хаахираад намаяа,
Иижэ хэлэһэн шэнгил: «Ниидэн яба-яа!».
Сүлөөтэ шубуудабди, дээшээ дэгдэеы,
Тиишээл, нүхэд, үүлэн соохи уула руу,
Тиишээл, суута хүхэ далайн заха руу,
Һэбшээн би минии жаргал руу ниидэеы!».
*****
Би хүшөө бодхоогооб.
«Гараар бэшэ, ураар хүшөө өөртөө бодхоогооб,
Газардахагүйл тэндэм зоной үер замууд,
Александрийска баганаһаа дээгүүр толгойгоо
Абан омогоор үргэбэ ябууд.
Үгы, үхэн барагдахагүйб - оюун сэдьхэлни
Үнэһэн тоброг хүүрһээмни үлүү наһалха, -
Алтан дэлхэйн үргэндэ гансаханшье шүлэгшын
Амиды үлэтэр суутай байхаб.
Агуу Россиин аажамаар һураг суумни тарахал,
Али бүхы хэлэн дээр алдар нэрым дурдахал...
Мүнөө зэрлиг тунгусшье, славян омог ашашье,
Мүн финнүүд, талын хани хальмагшье.
Хурса уран үгөөр ухаа сэдьхэл һэреэһээрээ,
Хархис үедэ Эрхэ сүлөө магтаһаараа,
Зобон унан тэмсэгшэдтэ хайра эриһээрээ
Зондоо хүндэтэй байхаб наһаараа.
Уймар мууларһаа айнгүй, ямба зэргэ һанангүй,
Уран дуумни, бурханай зарлигаар ябаарай,
Хардалга, магтаалшье ойндоо хадуужа ябангүй,
Хара тэнэгтэй бү арсалдаарай».
*****
В пушкинских произведениях встречаются имена многих народов как известных, так и малоизвестных; одни из этих народов фигурируют под названиями, сохраняющимися до сих пор, а другие - под старыми, бытовавшими в прежние времена. И прежде всего это имена народов, запечатлённые в его прозорливом «Памятнике».
В восьмом, кажется, классе я осмелился переводить «Памятник» на бурятский язык. Там есть известная всем строка о тунгусе. Вот мой угловатый, м.б., перевод:
«Нам тухай суурхал бүхы России соогуур тараха,
Намайе бусад яһанай хэлэн дээ¬гүүр нэрлэхэ,
Славянгууд, финнуудай зэрэлгээтэ ашанар зээнэр,
Тужын тунга түнгүсүүд,
Талын тала хальмагууд».
Ну, куда уж мне, после Цэдэна Галсанова. Кстати, поэт приезжал в наше село, вместе с Солбоном Ангабаевым и Дондоком Улзытуевым. И в школе мы, активисты и авторы рукописного журнала «Орьёл өөдэ», читали перед именитыми поэтами, как тогда провозглашали со сцены, «собственные сочинения»…
Цыренжаб Чойропов.
Александр Сергеевич Пушкинай зохёолнуудые, минии мэдэхээр, Цыден Галсанов, Чимит Цыдендамбаев, Гунга Чимитов, Балдан Санжин, Барадий Мунгонов, Цырен-Дулма Дондогой, Георгий Дашабылов, Николай Дамдинов, Даши Дамбаев гэгшэд буряадшалһан байна.
*****
Агууехэ Пушкинай шүлэгүүд буряадаар!!!
(«буряад хэлэеэ һэргээн хүгжөөе!»).
Цэдэн Галсановай оршуулганууд.
«Бурьяа манан соогуур
Бугааг һара гаража,
Уйтай байһан тала руу
Уйдхар туяа адхана».
*****
«Гэгээн наран, гэрэлээ сасыш!
Үүрэй толоной гиихэ туяанда
Өөхэн дэнгүүд залиран мүхэдэг,
Сэдьхэл эрдэмэй мүнхэ наранда
Сэсэрхүү тэнэгүүд һарган үхэдэг.
Мунхаг харанхы һалан ошоһой,
Мүнхэ наран мандаха болтогой!».
*****
Хабар.
«Хабарай дулаан элшэдэ саһан
Хада дээрэһээн үлдүүлээд,
Харьяа булангираар мушхаран
Харайна, нугые үерлүүлээд.
Сарюунаар байгаали энеэбхилэн,
Үглөөе угтанал нойрмоглон.
Тэнгэри зэнхын хүхэрнэ;
Тэндэ модод тэнхэрнэ,
Хилгааһан гэрһээн гаража,
Зүгынүүд ниидэнэ таража;
Сэсэгүүд үнгэтэн обоорно;
Һүрэг малнууд шууян тиирэнэ,
Һүниин балайда гургалдай жэргэнэ».
*****
Хаалтада зобогшо («Узник»).
«Балай харанхы шорон соо һууналби:
Баряанда тэжээмэл залуу бүргэд би.
Уйтайхан нүхэрни, даляараа даллажал,
Улай тоншон, сонхо дорхоном һуунал.
Тоншон, хаялан, сонхо руумни шэртээд,
Намтай адли юумэ бодоо хэбэртэй.
Уряалан хараад, хаахираад намаяа,
Иижэ хэлэһэн шэнгил: «Ниидэн яба-яа!».
Сүлөөтэ шубуудабди, дээшээ дэгдэеы,
Тиишээл, нүхэд, үүлэн соохи уула руу,
Тиишээл, суута хүхэ далайн заха руу,
Һэбшээн би минии жаргал руу ниидэеы!».
*****
Би хүшөө бодхоогооб.
«Гараар бэшэ, ураар хүшөө өөртөө бодхоогооб,
Газардахагүйл тэндэм зоной үер замууд,
Александрийска баганаһаа дээгүүр толгойгоо
Абан омогоор үргэбэ ябууд.
Үгы, үхэн барагдахагүйб - оюун сэдьхэлни
Үнэһэн тоброг хүүрһээмни үлүү наһалха, -
Алтан дэлхэйн үргэндэ гансаханшье шүлэгшын
Амиды үлэтэр суутай байхаб.
Агуу Россиин аажамаар һураг суумни тарахал,
Али бүхы хэлэн дээр алдар нэрым дурдахал...
Мүнөө зэрлиг тунгусшье, славян омог ашашье,
Мүн финнүүд, талын хани хальмагшье.
Хурса уран үгөөр ухаа сэдьхэл һэреэһээрээ,
Хархис үедэ Эрхэ сүлөө магтаһаараа,
Зобон унан тэмсэгшэдтэ хайра эриһээрээ
Зондоо хүндэтэй байхаб наһаараа.
Уймар мууларһаа айнгүй, ямба зэргэ һанангүй,
Уран дуумни, бурханай зарлигаар ябаарай,
Хардалга, магтаалшье ойндоо хадуужа ябангүй,
Хара тэнэгтэй бү арсалдаарай».
*****
В пушкинских произведениях встречаются имена многих народов как известных, так и малоизвестных; одни из этих народов фигурируют под названиями, сохраняющимися до сих пор, а другие - под старыми, бытовавшими в прежние времена. И прежде всего это имена народов, запечатлённые в его прозорливом «Памятнике».
В восьмом, кажется, классе я осмелился переводить «Памятник» на бурятский язык. Там есть известная всем строка о тунгусе. Вот мой угловатый, м.б., перевод:
«Нам тухай суурхал бүхы России соогуур тараха,
Намайе бусад яһанай хэлэн дээ¬гүүр нэрлэхэ,
Славянгууд, финнуудай зэрэлгээтэ ашанар зээнэр,
Тужын тунга түнгүсүүд,
Талын тала хальмагууд».
Ну, куда уж мне, после Цэдэна Галсанова. Кстати, поэт приезжал в наше село, вместе с Солбоном Ангабаевым и Дондоком Улзытуевым. И в школе мы, активисты и авторы рукописного журнала «Орьёл өөдэ», читали перед именитыми поэтами, как тогда провозглашали со сцены, «собственные сочинения»…
Цыренжаб Чойропов.
1410