Хүхы шубуун хүлеэгдэ хүлеэгдэһээр хүрэжэ ерэбэл даа!
Энэ үглөө аалиханаар донгодобо, саашаа хоолойнь шанга бүри болохо юм биз...
Олон буряад ирагуу найруулагшад шүлэгүүд соогоо хүхы шубуунай донгодолго магтан дуулаһан байдаг. Заримыень һанаад үзэел даа.
«Дуулим һэрюухэн һүниин тэн
Дууран маряаhаар ерээ.
Уудам нугаараа хүхын дуун
Дуудан хэниишьеб эрьеэ.
Дуудан хэниишьеб эрьеэ гү -
Зүүдэм hэмээхэн сэлмээ.
Айдар шамайем нэрлээ гү -
Найдал зосоомни hэргээ».
(Дондок Улзытуев).
*****
«Аляа хүхын дуун урин дуудаад,
Аян холоhоо ерээб шамдаа.
Анхан түрэhэн талам шэнээр
Аршаан сүршэжэ, бэеым жэгнээл».
(Даши Дамбаев).
*****
«Хэзээш һөөргөө бусаагүй
Хүхын дуута һүнинүүд
Хадын солгёон горхоной
Харьяа мүнгэн хүүюуртэл
Сэнгүү гоёор орьёлжо,
Сэдьхэл зүрхым хайлуулжа,
Илдам зангаар найрлажа,
Инаг дурамни ерээл даа».
(Чингис Гуруев).
*****
«Гансал сэдьхэлдэ мүнхэхэн даа,
Газар дэлхэй, инаг дуран,
Хүхын дуута hүнинүүд
Хабарай эхин, ургынууд».
(Цырен Шойжинимаев).
*****
Буряадай бэлигтэй уран шүлэгшэ Цыдып Жамбалов «Хүхын дуунай һүни» гэһэн ном бэшэжэ гаргаа бэлэй.
*****
«Хүхын дуунай хонгёо һүнинүүд
Хүдөө нютагайм найрынь болонхой.
Эдир наһанай эршэтэ хүсэлнүүд
Эльгэ зүрхым эзэлэн халинхай».
(Батор Шагдаров).
*****
«Хүхын дуунай һүни,
Инаг дуранай һүни.
Хүгжэмөө хүхы шубуун
Хээрэ зэдэлүүлээ.
Мүшэдэй наһа юрөөн,
Мүнхэ дэмбэрэл-дуран!».
«Саян ба Эржена Жамбаловууд - Хүхын дуунай hүни».
*****
Хүхын дуунай һүнинүүд тухай бүхы шахуу уран зохёолшод бэшэһэн байдаг. Хүхынүүд теэд һүниин харанхыда дууладаг юм аал?
Хэрбээ хүхы шубуунай һүниндөө дуулажа эхилбэлнь, энэнь удангүй гай тодхор асарха гээд - ород домог үгүүлэлбэреэр - тоологдодог бэлэй. Хүхы шубуунай тосхон соогуур эрьен тойрон иишэ-тиишээ ниидээ болболнь - гал түймэр эхилхэ гэжэ мүн үзэл үзэдэг байһан.
Үнишье саг болоогүй, би ехэтэ гайхаа һэм даа. Юундэб гэхэдэ, Улаан-Үдэ хотоһоо - тоонто нютагаа айлшалжа ерээд байхадамни, хүхы шубууд тосхон соогуур олоороо ниидэжэ ороод, харанхы һүниин сагта бахананууд дээрэ һуугаад, донгодожо эхилээ.
Хүхы шубуун үглөө, үдэр, үдэшэ сагуудта донгододог, тэрэ мүртөө тосхонһоо холо, ой модон, шугы шэбэр соогуур дууяа баридаг юм гэжэ ходо һанадаг байгааб.
Та, аха, эгэшэ, дүүнэр, юун гэжэ бодохо байнат?
Цыренжаб Чойропов, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, сэтгүүлшэ, публицист.
Энэ үглөө аалиханаар донгодобо, саашаа хоолойнь шанга бүри болохо юм биз...
Олон буряад ирагуу найруулагшад шүлэгүүд соогоо хүхы шубуунай донгодолго магтан дуулаһан байдаг. Заримыень һанаад үзэел даа.
«Дуулим һэрюухэн һүниин тэн
Дууран маряаhаар ерээ.
Уудам нугаараа хүхын дуун
Дуудан хэниишьеб эрьеэ.
Дуудан хэниишьеб эрьеэ гү -
Зүүдэм hэмээхэн сэлмээ.
Айдар шамайем нэрлээ гү -
Найдал зосоомни hэргээ».
(Дондок Улзытуев).
*****
«Аляа хүхын дуун урин дуудаад,
Аян холоhоо ерээб шамдаа.
Анхан түрэhэн талам шэнээр
Аршаан сүршэжэ, бэеым жэгнээл».
(Даши Дамбаев).
*****
«Хэзээш һөөргөө бусаагүй
Хүхын дуута һүнинүүд
Хадын солгёон горхоной
Харьяа мүнгэн хүүюуртэл
Сэнгүү гоёор орьёлжо,
Сэдьхэл зүрхым хайлуулжа,
Илдам зангаар найрлажа,
Инаг дурамни ерээл даа».
(Чингис Гуруев).
*****
«Гансал сэдьхэлдэ мүнхэхэн даа,
Газар дэлхэй, инаг дуран,
Хүхын дуута hүнинүүд
Хабарай эхин, ургынууд».
(Цырен Шойжинимаев).
*****
Буряадай бэлигтэй уран шүлэгшэ Цыдып Жамбалов «Хүхын дуунай һүни» гэһэн ном бэшэжэ гаргаа бэлэй.
*****
«Хүхын дуунай хонгёо һүнинүүд
Хүдөө нютагайм найрынь болонхой.
Эдир наһанай эршэтэ хүсэлнүүд
Эльгэ зүрхым эзэлэн халинхай».
(Батор Шагдаров).
*****
«Хүхын дуунай һүни,
Инаг дуранай һүни.
Хүгжэмөө хүхы шубуун
Хээрэ зэдэлүүлээ.
Мүшэдэй наһа юрөөн,
Мүнхэ дэмбэрэл-дуран!».
«Саян ба Эржена Жамбаловууд - Хүхын дуунай hүни».
*****
Хүхын дуунай һүнинүүд тухай бүхы шахуу уран зохёолшод бэшэһэн байдаг. Хүхынүүд теэд һүниин харанхыда дууладаг юм аал?
Хэрбээ хүхы шубуунай һүниндөө дуулажа эхилбэлнь, энэнь удангүй гай тодхор асарха гээд - ород домог үгүүлэлбэреэр - тоологдодог бэлэй. Хүхы шубуунай тосхон соогуур эрьен тойрон иишэ-тиишээ ниидээ болболнь - гал түймэр эхилхэ гэжэ мүн үзэл үзэдэг байһан.
Үнишье саг болоогүй, би ехэтэ гайхаа һэм даа. Юундэб гэхэдэ, Улаан-Үдэ хотоһоо - тоонто нютагаа айлшалжа ерээд байхадамни, хүхы шубууд тосхон соогуур олоороо ниидэжэ ороод, харанхы һүниин сагта бахананууд дээрэ һуугаад, донгодожо эхилээ.
Хүхы шубуун үглөө, үдэр, үдэшэ сагуудта донгододог, тэрэ мүртөө тосхонһоо холо, ой модон, шугы шэбэр соогуур дууяа баридаг юм гэжэ ходо һанадаг байгааб.
Та, аха, эгэшэ, дүүнэр, юун гэжэ бодохо байнат?
Цыренжаб Чойропов, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, сэтгүүлшэ, публицист.
2257