Всемирный день ребёнка / Дэлхэйн хүүгэдэй үдэр (20 ноября 2024 года).
«Буруугай бэлшээриhээ саана гаража үзѳѳгүй зон»
(литературна буряад хэлэнэй аялгаар).
Дайнай хойто жэлнүүдтэ hэн гү даа, Булуухаанай* нэгэ заимкын газаа хоёр мундуу хүбүүд үетэн нүхэдэйнгээ дунда «сэсэеэ» буляалдаба ха. Юуб гэхэдэ, нэгэниинь hайрхамаг татан хэлээ ха даа: «Газар гээшэмнай ехэл юм байн даа - мэдэнүүд таа «дүндэрбѳѳнүүд», аяар Хүнтэй** хүрэтэр! Һая би морин тэргээр тиишэ нагасатяа ошолдоод ерээб».
Нүгѳѳ нэгэниинь нүхэрѳѳ урдаа оруулбагүй гэнэ: «Иихэдээ юуеэ хэлэнэш, газар гээшэш бүри ехиимэ: Хүнтэйгаан бүри саана аяар Түрхэ*** хүрэтэр! Дайнһаа түрүүн тэндэ минии нагсагшэ хүдэлөө, модо бэлдэлсээ һэн…».
Булуухаанай талын «буруугай бэлшээриhээ саана гаража үзѳѳгүй хүйхэрнүүд» тиигэжэ тоосолдоһон юм гэлсэдэг…
Хэзээб даа хаанашьеб нэгэтэ би уншаhан байнаб: хүн ухаан мэдэсэеэ дээшэлүүлхэ гэбэл, заатагүй холын газараар ябаад ерэхэ гэжэ. Зүгѳѳр энэ хэрэг миин лэ шэбшээгүй байтар бүтэхэ ёhотой юм хаш…
*****
«Бурууя бэлшээряан саана гаржа үзээгой зон»
(баргажан буряадуудай аялгаар).
Сэрэги хойтой елнүүдтэ блэйг даа, Булуухаани нэгэ «бууса» дээр хоёр мундуу хүбүүд үетэн нүхэдөө дунда «сэсээ» буляалдаба гэнэ. Юуб гэхэдүүг, нэгэниинь hайрхамаг татан хэлээ тхиим: «Газар гээшэмнай баһаш ехэ байн даа - мэднүүд таа «дүндэрбѳѳнүүд», аяар Хүнтэй хүртэр! Би һая морин тэргээр тиишэ нагстяа ошолдоод ерээб.
Нүгѳѳ нэгэниинь нүхэрѳѳ урдаа оруулбагой хуш: «Иихэдээ юуеэ хэлнэш, газар гээшэш бүри ехиимэ: Хүнтэйгаан саана аяар Түрхэ хүртэр! Дайнаан түрүүн тэндэ минии нагсагшэ хүдлаан, модо отолсаан…».
Булуухаани талайн «бурууя бэлшээряан саана гаржа үзээгой хүйхэрнүүд» тиижэ тоосолдиим гэдэг…
Заа гэжэ, яахабш теэд, үндэйжэ ябаан улаан бургааhад иимэ байгаа бшимуу, юу мэдхэ гээбш тэдэ; тэрнаан болхо ехэ зон зайрманиинь ойлгосоор муу байдаг. Хэлээда, Гаанаани Дарма гэжэ Мүргэнэй нэгэ хүн нютагаа зондо hайрхаба гэнэ: «Дээгүүр доогуурш ниидаам даа! Газар гээшэмнай нээрээш нэлэнхы ехэл юмэ байн даа!».
Хэзээб даа хаанаб нэгтэ би уншаан байнам: хүн гээшэ ухаан мэдэсэеэ дээшэлүүлхэ гээдаа, араггой холын газараар ябаад ерхэ гэжэ. Иимэ хэрэг теэд миин лэ шэбшээгой байтар бүтхэ ёhотойм хуш...
*****
* Булуухаан - местность в верховьях Дырена (р. Баргузин) нынешнего Курумканского района, где в одно время жила моя мама в детстве и играла с эвенкийскими детьми.
** Хүнтэй (Куйтуны) - полевой стан, в 100 км от Булуухаана, где выращивали зерновые колхозники-растениеводы Верхнего и Нижнего Дырена.
*** Түрхэ (Турка) в Прибайкальском районе, в 315 км от Булуухаана, где дыренских крестьян заставляли заготавливать сплавной лес. Они валили лес в свободное от полевых работ время - зимой и ранней весной.
План заготовки леса приходил «сверху», от республиканских властей. Заготовленный лес вывозился к реке Турка, удобной для сплавных работ. Сплав начинался после ледохода совместными силами рабочих леспромхоза и колхоза, лес собирался в плоты, которые буксирами доставлялись по Байкалу до лесообрабатывающих комбинатов.
На снимке: дети на заимке; годовалые телята («буруу») там же, на заимке.
Цыренжаб Чойропов.
«Буруугай бэлшээриhээ саана гаража үзѳѳгүй зон»
(литературна буряад хэлэнэй аялгаар).
Дайнай хойто жэлнүүдтэ hэн гү даа, Булуухаанай* нэгэ заимкын газаа хоёр мундуу хүбүүд үетэн нүхэдэйнгээ дунда «сэсэеэ» буляалдаба ха. Юуб гэхэдэ, нэгэниинь hайрхамаг татан хэлээ ха даа: «Газар гээшэмнай ехэл юм байн даа - мэдэнүүд таа «дүндэрбѳѳнүүд», аяар Хүнтэй** хүрэтэр! Һая би морин тэргээр тиишэ нагасатяа ошолдоод ерээб».
Нүгѳѳ нэгэниинь нүхэрѳѳ урдаа оруулбагүй гэнэ: «Иихэдээ юуеэ хэлэнэш, газар гээшэш бүри ехиимэ: Хүнтэйгаан бүри саана аяар Түрхэ*** хүрэтэр! Дайнһаа түрүүн тэндэ минии нагсагшэ хүдэлөө, модо бэлдэлсээ һэн…».
Булуухаанай талын «буруугай бэлшээриhээ саана гаража үзѳѳгүй хүйхэрнүүд» тиигэжэ тоосолдоһон юм гэлсэдэг…
Хэзээб даа хаанашьеб нэгэтэ би уншаhан байнаб: хүн ухаан мэдэсэеэ дээшэлүүлхэ гэбэл, заатагүй холын газараар ябаад ерэхэ гэжэ. Зүгѳѳр энэ хэрэг миин лэ шэбшээгүй байтар бүтэхэ ёhотой юм хаш…
*****
«Бурууя бэлшээряан саана гаржа үзээгой зон»
(баргажан буряадуудай аялгаар).
Сэрэги хойтой елнүүдтэ блэйг даа, Булуухаани нэгэ «бууса» дээр хоёр мундуу хүбүүд үетэн нүхэдөө дунда «сэсээ» буляалдаба гэнэ. Юуб гэхэдүүг, нэгэниинь hайрхамаг татан хэлээ тхиим: «Газар гээшэмнай баһаш ехэ байн даа - мэднүүд таа «дүндэрбѳѳнүүд», аяар Хүнтэй хүртэр! Би һая морин тэргээр тиишэ нагстяа ошолдоод ерээб.
Нүгѳѳ нэгэниинь нүхэрѳѳ урдаа оруулбагой хуш: «Иихэдээ юуеэ хэлнэш, газар гээшэш бүри ехиимэ: Хүнтэйгаан саана аяар Түрхэ хүртэр! Дайнаан түрүүн тэндэ минии нагсагшэ хүдлаан, модо отолсаан…».
Булуухаани талайн «бурууя бэлшээряан саана гаржа үзээгой хүйхэрнүүд» тиижэ тоосолдиим гэдэг…
Заа гэжэ, яахабш теэд, үндэйжэ ябаан улаан бургааhад иимэ байгаа бшимуу, юу мэдхэ гээбш тэдэ; тэрнаан болхо ехэ зон зайрманиинь ойлгосоор муу байдаг. Хэлээда, Гаанаани Дарма гэжэ Мүргэнэй нэгэ хүн нютагаа зондо hайрхаба гэнэ: «Дээгүүр доогуурш ниидаам даа! Газар гээшэмнай нээрээш нэлэнхы ехэл юмэ байн даа!».
Хэзээб даа хаанаб нэгтэ би уншаан байнам: хүн гээшэ ухаан мэдэсэеэ дээшэлүүлхэ гээдаа, араггой холын газараар ябаад ерхэ гэжэ. Иимэ хэрэг теэд миин лэ шэбшээгой байтар бүтхэ ёhотойм хуш...
*****
* Булуухаан - местность в верховьях Дырена (р. Баргузин) нынешнего Курумканского района, где в одно время жила моя мама в детстве и играла с эвенкийскими детьми.
** Хүнтэй (Куйтуны) - полевой стан, в 100 км от Булуухаана, где выращивали зерновые колхозники-растениеводы Верхнего и Нижнего Дырена.
*** Түрхэ (Турка) в Прибайкальском районе, в 315 км от Булуухаана, где дыренских крестьян заставляли заготавливать сплавной лес. Они валили лес в свободное от полевых работ время - зимой и ранней весной.
План заготовки леса приходил «сверху», от республиканских властей. Заготовленный лес вывозился к реке Турка, удобной для сплавных работ. Сплав начинался после ледохода совместными силами рабочих леспромхоза и колхоза, лес собирался в плоты, которые буксирами доставлялись по Байкалу до лесообрабатывающих комбинатов.
На снимке: дети на заимке; годовалые телята («буруу») там же, на заимке.
Цыренжаб Чойропов.
198