В этот день, 22 октября, родился Иван Бунин (1870-1953).
Лауреат Нобелевской премии по литературе (1933).
В Советском Союзе его книги не издавали до 1956 года.
В 1920 году И.А. Бунин эмигрировал во Францию.
Похоронен на кладбище Сент-Женевьев-де-Буа.
*****
Иван Бунин
Харанхы аллейнууд соо
(Тёмные аллеи)
Намарай хүйтэн, бүрхүү үдэр Тула шадар бороондо ораан, хар мүрнүүдтэй харгы дээр ута гэртэ, нэг тэйгаанаа почтова станцитай, нүгөө тэйгаанаа – мэнюухэй байшантай: тэндэ амарха али хонохо, эдеэлхэ, самовар эрьхэ арга бии, хуу шабар болаан гурба моришо хүллаан, һүүлнүүшиинь шабарта орхой гэжэ уюулаан, дээтэйгээ неэлгээтэй тарантас бууба.
Тарантас дээрэнь армяк дэгэл үмдаан бүхэ бэетэй аханууд хүн һууна, томоотой нюуртай, хара шарайтай, шэнгэн тортогшуу һахалтай, урайнай тонуулшан байгаантьхиим гэжэ һанхаар кучер һууна.
Тарантас соо хэн байгааб гэхэдэ, жэрэгэр бэетэй наһатайшаг сэрэгэй хүн, ехэ картуз, бообор захатай боро николаевска шинель үмдаан; хара нидхэнүүдтэй, теш хадаа сагаан һахалынь баһа сайгаан бакенбарднуудтайнь нэгэдаан; үргэниинь һахалгой, шарайнь Александр II шарайтай адли байгаа: тэрэ үйдэ энэ хаанай засагта байхада сэрэгэй зон соо иимэ мода байгиим; хү руу хархадаа, юумэй һураандля, шэрүүн эсаан хэбэртэй гэтэнэ.
Морьдоо байлгаа. Тарантас соогаан сэрэг сабхитай хүлөө гаргаад, замшева һабар бээлэйнүүдээрээ дэгэлээ хормой үргөөд, гэрэй хээрэнсэй дээр гүйжэ гараа.
- Зүүшээ, үндэр түрэлтэ, - гэжэ кучерээ һүйхэрхэдэнь, башай тонгойгоод, үндэр хадаа, сениг руу ороод, гэр тээшэ зүүшээ орбо.
Гэр соо дулаан, хуурай, сэбэр байгаа: зүүн буланда бурханай шэнэ зураг, тэрээни доро шэрүүн бүдөөр хушагдаан остоол, саатайнь угаагдаан һандалинууд; кухниин пеэшэн холо баруун буланда сайна; ойрошог тахта дээрэ мориши эреэн хубсууһан тэрэ дулаа руу түльхүүлаан; пеэшэнэй хаалтайн саатай амтатяар щи шүлэн ангилна: үльтираан хапустатай, үхэрэй мяхатай, лаврова набшуутай.
Ераан хүн һандали дээр шинелеэ хаяа, мундир соогоо үшөө бүри жэрэгэр бэеэ харуулба; һабар бээлэйеэ, малгайяа тайлаад, сагаан туранхай гараараа тархяа эльбээ – сагаан үһэшиинь һаншаг дээрэнь, хара нюднүүдэйнь хажууда башай буржагар, һайхан ёлбогор нюурынь оспайн мүрнүүдтэй.
Гэр соо хэнш үгэй байгаа, теэд сенигэй үүдэ неэгээд бадараад һүйхэрөө: хэн бииб?
Гэр руу хара үһэтэй, баһа хара нидхэтэй, һайхан, наһаниньш ябаашдаа, шарайяа хүряагаагой эхэнэр, цыганшуу, дээрьхэ урал дээрээ, хасарнуудаараа харашаг үһэтэйшэг, хүнгэн ябдалтай, бүдүүн, улаан кофта дороо ехэ хүхэнүүдтэй, хара нооһон юбка дороо эмэ галуунайдля гурбан булантай гүзээтэй.
- Сайн байна, үндэр түрэлтэ, - гэнэ. Эдеэлхүүт али самовар захьхуут?
Ераан хүн монсогор ээмнүүшинь, улаан татарска туфля үмдаан хүнгэн хүлнүүшиинь харад гээд, түргхэнөөр, анхаралүгэй хэлээ:
- Самовар. Эзэнш али хүндэ хүдэлнүүш?
- Эзэм, үндэр түрэлтэ.
- Өөрөө баряад байнууш?
- Тиимэ, өөрөө.
- Юундэ? Нүхэршни наһа бараанг?
- Үгэй, хүдэлхэ хэрэгтэй. Үшөө алга барьха дуртайб.
- Тэрэш һайн. Нягтаар байдаг байнаш, тааруу гээшэнь. Эхэнэр нюдөө ониилгожойш, тэрэ хүн тээшэ ото зад хараад байна.
- Сэбэртэ дуртайб. Урайн баяшуулда ехэ болаам, бэеэ зүбөөр барьжа һураан байгаа бшимууб, Николай Алексеевич.
Тэрэ ганста бэеэ заһаад, нюдөө бэлтэйгээд, улайгаа.
- Надежда, ши?
- Бииб, Николай Алексеевич.
- Ай бурхан, минии бурхан! – гэжэ хэлнэ, һандали дээрэ һуугаад, зад эхэнэр руу гэтээд.
– Хэн имиимэн болхо гэжэ һаным! Хэдэн ел соо харалсаагойбдь? Гушаад табан елүүг?
- Гушан, Николай Алексеевич. Би мүнөө дүшэн найматайб, танайхин ёроо хүржэйншуут, тиимууг?
- Тиимэ бшуу... Ай, бурхан, ямар һониим!
- Юундэ һонирхонот?
- Хуу, хуу һонин... Яажа ши ойлгоногойбш!
Эсаан, һаамагар байдалынь үгэй болоо, тэрэ бодоод, оёор руу хараад, гэр соогуур шангаар иишэ-тиишээ ябна. Байжархёод, улайжайш, һураа:
- Шам тухай юуш мэднэгойб. Хашан гээд энээ руу тутаабш? Юундэ эзэнүүдтээ үлөөгойбш?
- Эзэдни намда сүлөө тиихэдэ үгөө.
- Теэд хаана байгаабш?
- Удаан зугаалдаа.
- Хадамда гараагойб гэнүүш?
- Үгэй, гараагойб.
- Юундэ? Иимэ һайхан байгаад.
- Аргамгой байгаа.
- Юундэ? Юу хэлхэ һанаатайбш?
- Юу хэлхэбштаа эндэ. Һаннуут, минии танда ехэ дуртай байгаашии.
Тэрэ нюднүүдээ шиигтэй болтор улайгаа, нюураа уршиилгаад, баһа ябжа эхилээ.
- Минии нүхэр, хуу юумэн үнгэрдэг, - гэжэ ааляар хэлээ. – Инаг дуран, залуу наһан – хуу, хуу. Тэрэш задагай, миин болаан түүхэ. Елнүүши ябхада, хуу үнгэрдэг. Иовай ном соо юунгэгшлэй? «Урдажа арьлаан уһан тухайдля һанхаш».
- Бурхан хэндэ юу үгэнэ, Николай Алексеевич, тэрнаан болхо. Залуу наһан хэнэйш хадаа үнгэрдэг, дуран – ондоо юумэн. Тархяа үргээд, байжархёод, эбдаандля энеэбхилээд:
- Ши намда олон саг соо дуртай байгааб гэжүүг, юу?
- Шадаа бшууб даа. Хүдииш саг үнгэрөөш хадань, гансхан энээгүүр байгааб. Урайнхи та үгэй гэжэ мэдээш хадаа. Танайл һанхада юунш болоогой, тиимэл даа... Мүнөө болаан хойно юукхээ зэмэлхибпи даа, нээрээ, та намай ехэ хатуугаар хаяад ябаат, - гомдоод, хүдии дахян бэ́йдээ гар хүрхэм гэжэ һанаатай байгаабпи, ондоо юумэнаан амяараа.
Биигшаан саг, Николай Алексеевич, би тани Николенька гээд дуудтаг, танайхин намайе – һаннуут? Ото шүлэгүүшэ намда уншадаг бшаант элдэбэйн «харанхы аллейнууд» тухай, - гэжэ дурата-дурагүй энеэбхилэн нэмэнэ.
- Ой, ши гоё байгааншгэй, - тархяа эрьежайш хэлнэ. – Ямар халуун, ээжайха һайхан! Ямар бэе, нюдэд! Һаннууш, шам тээшэ ходо хүнүүд һайхашаажа хардаг бшаан.
- Һаннам. Танайхин баһа гоё байгаант. Танда өөрьёо һайхани, халууяа үгэан байна бшууб даа. Нээни хайшан гээд мартахиимш.
- А, юумэнш хуу үнгэрдэгэл даа, хуу мартуулагдадаг.
- Үнгэрөөш хадаа, мартуулагдадаггойл даа. - Яба, - гэнэ, сонхо тээшэ эрьелдээд. Ябыштаа, гуйнам.
Хармаанаанаа пулаад гаргаад, нюдөө аршаад, түргөөр нэмээнэ: «Бурхан намай ойлгоо, хүлисөө хадаа болоо. Ши хүлисаан хэбэртэйш».
Эхэнэр үүдэни хажууда ошожо, зогсоод, хэлээ:
- Үгэй, Николай Алексеевич, хүлисөөгойб. Ман тухай зугаалаан хойноо, сэхынь хэлнэб: тани хүлисэжэ шадаагойб. Танаан үнтэй-сэнтэй хүн тиихэдэ намда байгаагой, һүүлдэньш байгаагой. Тиигаан хойноо би тани хүлисэхэ аргамгой.
Юун гэжэ тэрээни һанхабдтяа. Үхаан зони үхээряан асардаггой.
- Зүб, зүб, юукгээ, мориши үхэ гэжэ хэлыш, – гэжэ шэрүүн шарайтай болаан тэрэ хэлэнэ. - Гансхан нэгиимэй шамда хэлхэб: наһан соогоо яргалтай байгаагойб. Хүлисэ, шамай дайраад сэхынь хэлхэб. һамгандаа ехээр дуртай байгааб. Тэрэ ондоо хүнтэй холбооролдоод, намай баһаад, хаяад ябаа. Хүбүүндээ ехэ дуртайгшаам – ямар ехэ найдал намда түрүүлдэг байгаа гэжэ һаннаш. Ехэ болходоо, муухай хүн болоо, мүнгэн биилаан гэжэ гаргха, нэтэрүү, зүрхэгой, хүндэлэлгой, һэшхэлгой... Энэш баһал задагай, миин болаан түүхэл даа.
Һайн байгаарай, хөөрхэн нүхэрни. Шамдаа наһан соогоо гээ сэнтэй юумээ арилгааб.
Эхэнэр хажуудань ерээд, гарайнь үндээ, тэрэнь баһа эхэнэрэй гарынь үндээ.
- Моришо үхэ гэжэ захирыш даа...
Харьгиидаа уйдхабартай юумэй шэбшэнэ: «Ямар һайхатхаан бэлэй. Шэдитэ гоё!».
Ябхаанаа түрүүн хэлаан үгэнүүдээ, гарынь үндээшээ һанаад, эшээ. Эшээшаанаа эшэнэ. «Арсахаар бэшэ - наһанайнгаа эгээ һайн сагаа намда бэлэглээл даа».
Үдчэ болхаан түрүүн сайбар-хүхэ наран харагдаа. Кучер морёо аальханаар гүйлгүүлнэ, хара шабар соо башай бараг харьгии бэдиржайш. Нэгиимэ шэбшаан хэбэртэй. Томоотой, хэрзэгыгээр теэд хэлхиим:
- Тэрэ эхэнэр мани ябхии шагаабараараа ото хараад байгаа. Удаанай танилтьхиимт?
- Удаанай, Клим.
- Сэсэн изии. Баяжжал байдаг гэжэ хэлсдэг. Мүнгэ займалдаг.
- Тэрэш һэгээтэй юумимууг?
- Яахадаа юумимууг гэжэ! Хэн һайнаар байхаа оролдногойб! Һэшхэлтэй үгөөдаа – муу юумэн үгэйл даа. Үнэншэ эхэнэр гэдэг. Эгсэ, эрид теэд. Сагтань мүнгэйнь бусаагаагой хадаа – өөрөө зэмтэйш.
- Тиимэ-тиимэ. Бэ́йдээ гаараарай... Морьдоо түргөөр туул даа, поезддоо үрдёогой байгшабдь...
Намтар наран хооһон поли руу шара үнгээр яларна, морид шабар оймаар жэгдэ гүйлдэнэ. Моридой ябууд дунда саг зуури ялалзаан таханууша хараад, шэбшэнэ: «Тиимэ, бэеэ зэмэлэ. Тиимэ, эгээ һайн минутанууд. Һайн бэшэ, шэдитэ!».
«Тойроод улаан нохойн хоншоор сэсэглээ, харанхы липэ модод соо аллейнууд...». Бурхан, саашаа юун болхо байгааб? Хаяагой хадамни юун болхо байгааб? Дэмы юумэн! Тэрэ Надежда постояла гэрэй эзэн бэшэ, а минии һамган, петербургска гэрэйм эзэн, минии багшуулай эхэ?».
Нюдөө аняад, тархяа һэжэрээ.
1938 оной октябриин 20.
На баргузинский говор эхиритского диалекта перевела Дулма Баторова (2020)
Лауреат Нобелевской премии по литературе (1933).
В Советском Союзе его книги не издавали до 1956 года.
В 1920 году И.А. Бунин эмигрировал во Францию.
Похоронен на кладбище Сент-Женевьев-де-Буа.
*****
Иван Бунин
Харанхы аллейнууд соо
(Тёмные аллеи)
Намарай хүйтэн, бүрхүү үдэр Тула шадар бороондо ораан, хар мүрнүүдтэй харгы дээр ута гэртэ, нэг тэйгаанаа почтова станцитай, нүгөө тэйгаанаа – мэнюухэй байшантай: тэндэ амарха али хонохо, эдеэлхэ, самовар эрьхэ арга бии, хуу шабар болаан гурба моришо хүллаан, һүүлнүүшиинь шабарта орхой гэжэ уюулаан, дээтэйгээ неэлгээтэй тарантас бууба.
Тарантас дээрэнь армяк дэгэл үмдаан бүхэ бэетэй аханууд хүн һууна, томоотой нюуртай, хара шарайтай, шэнгэн тортогшуу һахалтай, урайнай тонуулшан байгаантьхиим гэжэ һанхаар кучер һууна.
Тарантас соо хэн байгааб гэхэдэ, жэрэгэр бэетэй наһатайшаг сэрэгэй хүн, ехэ картуз, бообор захатай боро николаевска шинель үмдаан; хара нидхэнүүдтэй, теш хадаа сагаан һахалынь баһа сайгаан бакенбарднуудтайнь нэгэдаан; үргэниинь һахалгой, шарайнь Александр II шарайтай адли байгаа: тэрэ үйдэ энэ хаанай засагта байхада сэрэгэй зон соо иимэ мода байгиим; хү руу хархадаа, юумэй һураандля, шэрүүн эсаан хэбэртэй гэтэнэ.
Морьдоо байлгаа. Тарантас соогаан сэрэг сабхитай хүлөө гаргаад, замшева һабар бээлэйнүүдээрээ дэгэлээ хормой үргөөд, гэрэй хээрэнсэй дээр гүйжэ гараа.
- Зүүшээ, үндэр түрэлтэ, - гэжэ кучерээ һүйхэрхэдэнь, башай тонгойгоод, үндэр хадаа, сениг руу ороод, гэр тээшэ зүүшээ орбо.
Гэр соо дулаан, хуурай, сэбэр байгаа: зүүн буланда бурханай шэнэ зураг, тэрээни доро шэрүүн бүдөөр хушагдаан остоол, саатайнь угаагдаан һандалинууд; кухниин пеэшэн холо баруун буланда сайна; ойрошог тахта дээрэ мориши эреэн хубсууһан тэрэ дулаа руу түльхүүлаан; пеэшэнэй хаалтайн саатай амтатяар щи шүлэн ангилна: үльтираан хапустатай, үхэрэй мяхатай, лаврова набшуутай.
Ераан хүн һандали дээр шинелеэ хаяа, мундир соогоо үшөө бүри жэрэгэр бэеэ харуулба; һабар бээлэйеэ, малгайяа тайлаад, сагаан туранхай гараараа тархяа эльбээ – сагаан үһэшиинь һаншаг дээрэнь, хара нюднүүдэйнь хажууда башай буржагар, һайхан ёлбогор нюурынь оспайн мүрнүүдтэй.
Гэр соо хэнш үгэй байгаа, теэд сенигэй үүдэ неэгээд бадараад һүйхэрөө: хэн бииб?
Гэр руу хара үһэтэй, баһа хара нидхэтэй, һайхан, наһаниньш ябаашдаа, шарайяа хүряагаагой эхэнэр, цыганшуу, дээрьхэ урал дээрээ, хасарнуудаараа харашаг үһэтэйшэг, хүнгэн ябдалтай, бүдүүн, улаан кофта дороо ехэ хүхэнүүдтэй, хара нооһон юбка дороо эмэ галуунайдля гурбан булантай гүзээтэй.
- Сайн байна, үндэр түрэлтэ, - гэнэ. Эдеэлхүүт али самовар захьхуут?
Ераан хүн монсогор ээмнүүшинь, улаан татарска туфля үмдаан хүнгэн хүлнүүшиинь харад гээд, түргхэнөөр, анхаралүгэй хэлээ:
- Самовар. Эзэнш али хүндэ хүдэлнүүш?
- Эзэм, үндэр түрэлтэ.
- Өөрөө баряад байнууш?
- Тиимэ, өөрөө.
- Юундэ? Нүхэршни наһа бараанг?
- Үгэй, хүдэлхэ хэрэгтэй. Үшөө алга барьха дуртайб.
- Тэрэш һайн. Нягтаар байдаг байнаш, тааруу гээшэнь. Эхэнэр нюдөө ониилгожойш, тэрэ хүн тээшэ ото зад хараад байна.
- Сэбэртэ дуртайб. Урайн баяшуулда ехэ болаам, бэеэ зүбөөр барьжа һураан байгаа бшимууб, Николай Алексеевич.
Тэрэ ганста бэеэ заһаад, нюдөө бэлтэйгээд, улайгаа.
- Надежда, ши?
- Бииб, Николай Алексеевич.
- Ай бурхан, минии бурхан! – гэжэ хэлнэ, һандали дээрэ һуугаад, зад эхэнэр руу гэтээд.
– Хэн имиимэн болхо гэжэ һаным! Хэдэн ел соо харалсаагойбдь? Гушаад табан елүүг?
- Гушан, Николай Алексеевич. Би мүнөө дүшэн найматайб, танайхин ёроо хүржэйншуут, тиимууг?
- Тиимэ бшуу... Ай, бурхан, ямар һониим!
- Юундэ һонирхонот?
- Хуу, хуу һонин... Яажа ши ойлгоногойбш!
Эсаан, һаамагар байдалынь үгэй болоо, тэрэ бодоод, оёор руу хараад, гэр соогуур шангаар иишэ-тиишээ ябна. Байжархёод, улайжайш, һураа:
- Шам тухай юуш мэднэгойб. Хашан гээд энээ руу тутаабш? Юундэ эзэнүүдтээ үлөөгойбш?
- Эзэдни намда сүлөө тиихэдэ үгөө.
- Теэд хаана байгаабш?
- Удаан зугаалдаа.
- Хадамда гараагойб гэнүүш?
- Үгэй, гараагойб.
- Юундэ? Иимэ һайхан байгаад.
- Аргамгой байгаа.
- Юундэ? Юу хэлхэ һанаатайбш?
- Юу хэлхэбштаа эндэ. Һаннуут, минии танда ехэ дуртай байгаашии.
Тэрэ нюднүүдээ шиигтэй болтор улайгаа, нюураа уршиилгаад, баһа ябжа эхилээ.
- Минии нүхэр, хуу юумэн үнгэрдэг, - гэжэ ааляар хэлээ. – Инаг дуран, залуу наһан – хуу, хуу. Тэрэш задагай, миин болаан түүхэ. Елнүүши ябхада, хуу үнгэрдэг. Иовай ном соо юунгэгшлэй? «Урдажа арьлаан уһан тухайдля һанхаш».
- Бурхан хэндэ юу үгэнэ, Николай Алексеевич, тэрнаан болхо. Залуу наһан хэнэйш хадаа үнгэрдэг, дуран – ондоо юумэн. Тархяа үргээд, байжархёод, эбдаандля энеэбхилээд:
- Ши намда олон саг соо дуртай байгааб гэжүүг, юу?
- Шадаа бшууб даа. Хүдииш саг үнгэрөөш хадань, гансхан энээгүүр байгааб. Урайнхи та үгэй гэжэ мэдээш хадаа. Танайл һанхада юунш болоогой, тиимэл даа... Мүнөө болаан хойно юукхээ зэмэлхибпи даа, нээрээ, та намай ехэ хатуугаар хаяад ябаат, - гомдоод, хүдии дахян бэ́йдээ гар хүрхэм гэжэ һанаатай байгаабпи, ондоо юумэнаан амяараа.
Биигшаан саг, Николай Алексеевич, би тани Николенька гээд дуудтаг, танайхин намайе – һаннуут? Ото шүлэгүүшэ намда уншадаг бшаант элдэбэйн «харанхы аллейнууд» тухай, - гэжэ дурата-дурагүй энеэбхилэн нэмэнэ.
- Ой, ши гоё байгааншгэй, - тархяа эрьежайш хэлнэ. – Ямар халуун, ээжайха һайхан! Ямар бэе, нюдэд! Һаннууш, шам тээшэ ходо хүнүүд һайхашаажа хардаг бшаан.
- Һаннам. Танайхин баһа гоё байгаант. Танда өөрьёо һайхани, халууяа үгэан байна бшууб даа. Нээни хайшан гээд мартахиимш.
- А, юумэнш хуу үнгэрдэгэл даа, хуу мартуулагдадаг.
- Үнгэрөөш хадаа, мартуулагдадаггойл даа. - Яба, - гэнэ, сонхо тээшэ эрьелдээд. Ябыштаа, гуйнам.
Хармаанаанаа пулаад гаргаад, нюдөө аршаад, түргөөр нэмээнэ: «Бурхан намай ойлгоо, хүлисөө хадаа болоо. Ши хүлисаан хэбэртэйш».
Эхэнэр үүдэни хажууда ошожо, зогсоод, хэлээ:
- Үгэй, Николай Алексеевич, хүлисөөгойб. Ман тухай зугаалаан хойноо, сэхынь хэлнэб: тани хүлисэжэ шадаагойб. Танаан үнтэй-сэнтэй хүн тиихэдэ намда байгаагой, һүүлдэньш байгаагой. Тиигаан хойноо би тани хүлисэхэ аргамгой.
Юун гэжэ тэрээни һанхабдтяа. Үхаан зони үхээряан асардаггой.
- Зүб, зүб, юукгээ, мориши үхэ гэжэ хэлыш, – гэжэ шэрүүн шарайтай болаан тэрэ хэлэнэ. - Гансхан нэгиимэй шамда хэлхэб: наһан соогоо яргалтай байгаагойб. Хүлисэ, шамай дайраад сэхынь хэлхэб. һамгандаа ехээр дуртай байгааб. Тэрэ ондоо хүнтэй холбооролдоод, намай баһаад, хаяад ябаа. Хүбүүндээ ехэ дуртайгшаам – ямар ехэ найдал намда түрүүлдэг байгаа гэжэ һаннаш. Ехэ болходоо, муухай хүн болоо, мүнгэн биилаан гэжэ гаргха, нэтэрүү, зүрхэгой, хүндэлэлгой, һэшхэлгой... Энэш баһал задагай, миин болаан түүхэл даа.
Һайн байгаарай, хөөрхэн нүхэрни. Шамдаа наһан соогоо гээ сэнтэй юумээ арилгааб.
Эхэнэр хажуудань ерээд, гарайнь үндээ, тэрэнь баһа эхэнэрэй гарынь үндээ.
- Моришо үхэ гэжэ захирыш даа...
Харьгиидаа уйдхабартай юумэй шэбшэнэ: «Ямар һайхатхаан бэлэй. Шэдитэ гоё!».
Ябхаанаа түрүүн хэлаан үгэнүүдээ, гарынь үндээшээ һанаад, эшээ. Эшээшаанаа эшэнэ. «Арсахаар бэшэ - наһанайнгаа эгээ һайн сагаа намда бэлэглээл даа».
Үдчэ болхаан түрүүн сайбар-хүхэ наран харагдаа. Кучер морёо аальханаар гүйлгүүлнэ, хара шабар соо башай бараг харьгии бэдиржайш. Нэгиимэ шэбшаан хэбэртэй. Томоотой, хэрзэгыгээр теэд хэлхиим:
- Тэрэ эхэнэр мани ябхии шагаабараараа ото хараад байгаа. Удаанай танилтьхиимт?
- Удаанай, Клим.
- Сэсэн изии. Баяжжал байдаг гэжэ хэлсдэг. Мүнгэ займалдаг.
- Тэрэш һэгээтэй юумимууг?
- Яахадаа юумимууг гэжэ! Хэн һайнаар байхаа оролдногойб! Һэшхэлтэй үгөөдаа – муу юумэн үгэйл даа. Үнэншэ эхэнэр гэдэг. Эгсэ, эрид теэд. Сагтань мүнгэйнь бусаагаагой хадаа – өөрөө зэмтэйш.
- Тиимэ-тиимэ. Бэ́йдээ гаараарай... Морьдоо түргөөр туул даа, поезддоо үрдёогой байгшабдь...
Намтар наран хооһон поли руу шара үнгээр яларна, морид шабар оймаар жэгдэ гүйлдэнэ. Моридой ябууд дунда саг зуури ялалзаан таханууша хараад, шэбшэнэ: «Тиимэ, бэеэ зэмэлэ. Тиимэ, эгээ һайн минутанууд. Һайн бэшэ, шэдитэ!».
«Тойроод улаан нохойн хоншоор сэсэглээ, харанхы липэ модод соо аллейнууд...». Бурхан, саашаа юун болхо байгааб? Хаяагой хадамни юун болхо байгааб? Дэмы юумэн! Тэрэ Надежда постояла гэрэй эзэн бэшэ, а минии һамган, петербургска гэрэйм эзэн, минии багшуулай эхэ?».
Нюдөө аняад, тархяа һэжэрээ.
1938 оной октябриин 20.
На баргузинский говор эхиритского диалекта перевела Дулма Баторова (2020)
1274