30 сентября 2024 года - Международный день перевода, профессиональный праздник устных и письменных переводчиков.
«Почтовые лошади прогресса» - вот так образно Александр Сергеевич Пушкин назвал переводчиков, значение профессии которых в жизни всего человечества огромно. А ведь без переводчиков многие произведения литературы и искусства, достижения науки и техники были бы недоступны, люди из разных стран не смогли бы общаться между собой...
Нам нравятся фразы: «Перевод - основа многоязычия и культурного многообразия», «Наведение мостов между культурами», «Перевод раскрывает многоликость человечества» и др.
… Со школьных лет любил переводить небольшие произведения русских писателей и поэтов на бурятский язык. А в последние годы - юмористические рассказы и миниатюры Антона Чехонте (в газете «Нютаг хэлэн»).
Вот как писал Антон Павлович о тщеславном желании человека стать известным и сомнительной его радости. Герой рассказа смешон и достоин жалости.
Рассказ «Радость» А.П. Чехова не теряет актуальности. Люди не меняются: тщеславие и глупость никуда не исчезли. В наше время более чем когда-либо люди стремятся к сомнительной известности.
В социальных сетях можно выкладывать о себе всё, что может привлечь внимание других к своей персоне. А ещё есть всевозможные «ток-шоу» на российском телевидении, где можно легко «попиариться». И самые постыдные моменты своей жизни человек выставляет напоказ. Зато после этого о нём знают все.
… И в деревнях у нас были такие люди. Хотел рассказать об одном из них, но из-за этических соображений лучше не буду этого делать. В 1960-х годах, когда я был ещё школьником, подобный случай произошёл у нас в улусе. Хотя прошло 80 лет к тому времени, когда был написан рассказ…
*****
А.П. Чехов. Баяр баясхалан.
Һүниин арбан хоёр саг болжо байгаа. Митя Кулдаров, сэдьхэлээ ехээр доһолонги, үһээ үрзэйлгаан, эхэ эсэгынгээ байра руу ниидэн шахуу оржо, бүхы таһалгануудаар түргэн гүйбэ. Баабай мама хоёриинь орондоо унтахаа ороод байгаа. Эгэшэнь орондоо хэбтээд, романай һүүлшын хуудаһа уншажа дууһаба шахуу. Дүү хоёр гимназистнуудынь унтанхайнууд.
- Ши хаанаамш? - гэртэлынь гайхалдаба. - Юун болооб?
- Өө, бү юумэй намаан һурагты! Би иимиимэй нэгтэш хүлеэгээгойб даа! Энэ... Энэнь бүри гайхалтай!
Митя энеэбэ, аза яргалаа хүл дээрээ зогсожо ядан, нюргандаа түшэлгэтэй һандали дээрэ унан шахуу һуушаба.
- Энэ хадаа юрдөө һонин! Та иимэ юумэ һанаа үнөөндөөш оруулхой байгаат! Харыт даа!
Эгэшэнь орнаанаа собхорон буужа, хүнжэлөө өөр дээрээ углаад, аха тээшээ ошбо. Гимназистнууд һэреэ.
- Шамда юун буруу юумэн болоог? Нюуршни абхиимгой сайбар улаан болоод байна!
- Энэ би баярлаандаа, мама! Эсэсэйн эсэстэ, одоо намайе бүхы Росси соо мэдтэг болхонь бшуу! Бүхы гүрэн түрэ! Һая болтор гансал таанар мэдхэ байгаа бшуут - энэ юртэмсэ дэлхэй дээрэ коллежска регистратор зиндаатай Дмитрий Кулдаров байдаг юм гэжэ, харин мүнөө бүхы Росси энээн тухай мэдхэнь! Мамаша! Өө, Бурхан зайлуул! Митя һүржэ бодоод, бүхы таһалганууд соогуур гүйжэ, дахин һууба.
- За, юун болооб? Сэхэйнь хэлэ!
- Та зэрлиг амитадли һууна бшуут, газета журнал уншадаггойт, «гласность» гэгшэдэ ямарш анхаралаа хандуулнагойт, газетнууд соо яһала олон гайхамаар юумэд бэшэгднэ бшуу! Ямар нэгэ ушар тохёлдобол - тэрэш угаа түргөөр улад зондо мэдэгдээт орхино, юунш нюуса болоод үлнэгой! Би хэнaанш ехэ баяртай байнам! Ай, бурхан даа! Эсэсэйн эсэстэ, газетанууд соо гансал алдартай, мэдээжэ хүнүүд тухай хэблэдэг, бэшэдэг хиим, а эндэ һая нам тухай материал абажа, хэблээ бшуу!
- Ши юу хэлнэш даа? Хаана?
Эсэгэйнь нюур сайбар хүхэ болбо. Эхэнь бурханай дүрэ тээшэ хараад, хэрээһэлбэ. Һургуулиин хүбүүд тайгтар унталгайн хубсууһаараа харайжа бодоод, аха руугаа дүтэ болжо ербэт.
- Тиимэ лэ-э, гоё даа, нам тухай газетада хэблээ! Мүнөө сагаан нам тухай бүхы Росси мэдтэг болхонь! Та, мама, энэ «нумер» ой ухаандаа һанажа ябхаар хадалгагты саашань! Хаа яа гарган теэд уншажа байхабдь. Харагты даа мүнөө! Митя газетайн «нумер» хармаан соогаан гаргаан бэеэрээ, эсэгэдээ һарбайба, хүхэ сэнхир харандаашаар тойруулаан газар заажа үгэбэ.
- Уншагты!
Эсэгэнь нюдэнэйнгээ шэл зүүбэ.
- Уншыт теэд! Эхэнь бурханай дүрэ тээшэ дахин хараад, хэрээһэлбэ. Эсэгэнь зааха ханяад гээд, уншажа эхилбэ: «Декабрь һарын 29-дэ, үдэшэлэн багаар арбан нэгэн сагта, коллежска регистратор Дмитрий Кулдаров...
- Харжа байнуут, харнуут? Саашань! … коллежска регистратор Дмитрий Кулдаров Малая Бронная шадар Козихинай гэртэхи портерын дэлгүүраан гаржа ерхэдээ һогтуу байгаад ...
- Энэ би Семён Петровичтай... Бүхы юумэн зүбөөр бэшээтэй! Саашань! Уншагты! Шагнагты! ... тиигээд ... «һогтуу байгаад, тэрэ халтиржа унаа, Юхновска тойрогой Дурыкина һууринай таряашан, извозчик Иван Дротовой морин доро ороо. Айжа егшаан морин Кулдаровай бэе дээгүүр алхалжа гараад, шаргаа шэрэн, улицаар саашаа яаран гүйжэ ябтараа, дворнигуудта барюулагдаа. Шарга соонь Москвагай хоёрдохи гильдайн купец, наймаашан Степан Луков һуугаа. Кулдаров ехэ һогтуудаа мэдээеэ алдаан, полицайн газарта абаадуулжа, эмшэдтэ үзүүлэгдэбэ. Тэрэнэй тархинь ара талаанаа сохюулжа...
- Энэ би оглобля сохижо унаан байгааб, баабай. Саашань унша! Саашань түргэн уншагты! ... Сохюулаан тархинь тиимэш хүндөөр гэмтээ бэшэ байгаал даа, хүнгэн гэхээр. Болаан ушар тухай протокол зохёогдаан байна. Хохидогшодо эмнэлгайн туһаламжа үзүүлэгдээ»…
- Тэдэ минии толгойн ара талайе хүйтэн уһаар марли норгоод, «примочка» хэхэ гээ. Та одоошгаан уншажа дүүргэбүүт, юу? Ай? Иимэл байна даа! Бүхы Росси соогуур һураг суу тараба даа! Үгыт наашань! Митя газетэеэ шүүрэн абжа эбхээд, хармаандаа хэбэ.
- Би Макаровтанда гүйжэ ошоод, тэдээндэ үзүүлхэм... Баһа үшөө Иваницкиин гэртэлдэ харуулха хэрэгтэй, Наталья Ивановнада, Анисим Васильичтэ... Гүйхэмни! Баяртай!
Митя кокардатай малгайяа үмдэжэ, баяр баясхалантай, газаашаа гүйн гараба.
Цыренжаб Чойропов баргажанаа аялгаар буряадшалба.
Улаан-Үдэ хото, 2024 оной мартын 11.
«Почтовые лошади прогресса» - вот так образно Александр Сергеевич Пушкин назвал переводчиков, значение профессии которых в жизни всего человечества огромно. А ведь без переводчиков многие произведения литературы и искусства, достижения науки и техники были бы недоступны, люди из разных стран не смогли бы общаться между собой...
Нам нравятся фразы: «Перевод - основа многоязычия и культурного многообразия», «Наведение мостов между культурами», «Перевод раскрывает многоликость человечества» и др.
… Со школьных лет любил переводить небольшие произведения русских писателей и поэтов на бурятский язык. А в последние годы - юмористические рассказы и миниатюры Антона Чехонте (в газете «Нютаг хэлэн»).
Вот как писал Антон Павлович о тщеславном желании человека стать известным и сомнительной его радости. Герой рассказа смешон и достоин жалости.
Рассказ «Радость» А.П. Чехова не теряет актуальности. Люди не меняются: тщеславие и глупость никуда не исчезли. В наше время более чем когда-либо люди стремятся к сомнительной известности.
В социальных сетях можно выкладывать о себе всё, что может привлечь внимание других к своей персоне. А ещё есть всевозможные «ток-шоу» на российском телевидении, где можно легко «попиариться». И самые постыдные моменты своей жизни человек выставляет напоказ. Зато после этого о нём знают все.
… И в деревнях у нас были такие люди. Хотел рассказать об одном из них, но из-за этических соображений лучше не буду этого делать. В 1960-х годах, когда я был ещё школьником, подобный случай произошёл у нас в улусе. Хотя прошло 80 лет к тому времени, когда был написан рассказ…
*****
А.П. Чехов. Баяр баясхалан.
Һүниин арбан хоёр саг болжо байгаа. Митя Кулдаров, сэдьхэлээ ехээр доһолонги, үһээ үрзэйлгаан, эхэ эсэгынгээ байра руу ниидэн шахуу оржо, бүхы таһалгануудаар түргэн гүйбэ. Баабай мама хоёриинь орондоо унтахаа ороод байгаа. Эгэшэнь орондоо хэбтээд, романай һүүлшын хуудаһа уншажа дууһаба шахуу. Дүү хоёр гимназистнуудынь унтанхайнууд.
- Ши хаанаамш? - гэртэлынь гайхалдаба. - Юун болооб?
- Өө, бү юумэй намаан һурагты! Би иимиимэй нэгтэш хүлеэгээгойб даа! Энэ... Энэнь бүри гайхалтай!
Митя энеэбэ, аза яргалаа хүл дээрээ зогсожо ядан, нюргандаа түшэлгэтэй һандали дээрэ унан шахуу һуушаба.
- Энэ хадаа юрдөө һонин! Та иимэ юумэ һанаа үнөөндөөш оруулхой байгаат! Харыт даа!
Эгэшэнь орнаанаа собхорон буужа, хүнжэлөө өөр дээрээ углаад, аха тээшээ ошбо. Гимназистнууд һэреэ.
- Шамда юун буруу юумэн болоог? Нюуршни абхиимгой сайбар улаан болоод байна!
- Энэ би баярлаандаа, мама! Эсэсэйн эсэстэ, одоо намайе бүхы Росси соо мэдтэг болхонь бшуу! Бүхы гүрэн түрэ! Һая болтор гансал таанар мэдхэ байгаа бшуут - энэ юртэмсэ дэлхэй дээрэ коллежска регистратор зиндаатай Дмитрий Кулдаров байдаг юм гэжэ, харин мүнөө бүхы Росси энээн тухай мэдхэнь! Мамаша! Өө, Бурхан зайлуул! Митя һүржэ бодоод, бүхы таһалганууд соогуур гүйжэ, дахин һууба.
- За, юун болооб? Сэхэйнь хэлэ!
- Та зэрлиг амитадли һууна бшуут, газета журнал уншадаггойт, «гласность» гэгшэдэ ямарш анхаралаа хандуулнагойт, газетнууд соо яһала олон гайхамаар юумэд бэшэгднэ бшуу! Ямар нэгэ ушар тохёлдобол - тэрэш угаа түргөөр улад зондо мэдэгдээт орхино, юунш нюуса болоод үлнэгой! Би хэнaанш ехэ баяртай байнам! Ай, бурхан даа! Эсэсэйн эсэстэ, газетанууд соо гансал алдартай, мэдээжэ хүнүүд тухай хэблэдэг, бэшэдэг хиим, а эндэ һая нам тухай материал абажа, хэблээ бшуу!
- Ши юу хэлнэш даа? Хаана?
Эсэгэйнь нюур сайбар хүхэ болбо. Эхэнь бурханай дүрэ тээшэ хараад, хэрээһэлбэ. Һургуулиин хүбүүд тайгтар унталгайн хубсууһаараа харайжа бодоод, аха руугаа дүтэ болжо ербэт.
- Тиимэ лэ-э, гоё даа, нам тухай газетада хэблээ! Мүнөө сагаан нам тухай бүхы Росси мэдтэг болхонь! Та, мама, энэ «нумер» ой ухаандаа һанажа ябхаар хадалгагты саашань! Хаа яа гарган теэд уншажа байхабдь. Харагты даа мүнөө! Митя газетайн «нумер» хармаан соогаан гаргаан бэеэрээ, эсэгэдээ һарбайба, хүхэ сэнхир харандаашаар тойруулаан газар заажа үгэбэ.
- Уншагты!
Эсэгэнь нюдэнэйнгээ шэл зүүбэ.
- Уншыт теэд! Эхэнь бурханай дүрэ тээшэ дахин хараад, хэрээһэлбэ. Эсэгэнь зааха ханяад гээд, уншажа эхилбэ: «Декабрь һарын 29-дэ, үдэшэлэн багаар арбан нэгэн сагта, коллежска регистратор Дмитрий Кулдаров...
- Харжа байнуут, харнуут? Саашань! … коллежска регистратор Дмитрий Кулдаров Малая Бронная шадар Козихинай гэртэхи портерын дэлгүүраан гаржа ерхэдээ һогтуу байгаад ...
- Энэ би Семён Петровичтай... Бүхы юумэн зүбөөр бэшээтэй! Саашань! Уншагты! Шагнагты! ... тиигээд ... «һогтуу байгаад, тэрэ халтиржа унаа, Юхновска тойрогой Дурыкина һууринай таряашан, извозчик Иван Дротовой морин доро ороо. Айжа егшаан морин Кулдаровай бэе дээгүүр алхалжа гараад, шаргаа шэрэн, улицаар саашаа яаран гүйжэ ябтараа, дворнигуудта барюулагдаа. Шарга соонь Москвагай хоёрдохи гильдайн купец, наймаашан Степан Луков һуугаа. Кулдаров ехэ һогтуудаа мэдээеэ алдаан, полицайн газарта абаадуулжа, эмшэдтэ үзүүлэгдэбэ. Тэрэнэй тархинь ара талаанаа сохюулжа...
- Энэ би оглобля сохижо унаан байгааб, баабай. Саашань унша! Саашань түргэн уншагты! ... Сохюулаан тархинь тиимэш хүндөөр гэмтээ бэшэ байгаал даа, хүнгэн гэхээр. Болаан ушар тухай протокол зохёогдаан байна. Хохидогшодо эмнэлгайн туһаламжа үзүүлэгдээ»…
- Тэдэ минии толгойн ара талайе хүйтэн уһаар марли норгоод, «примочка» хэхэ гээ. Та одоошгаан уншажа дүүргэбүүт, юу? Ай? Иимэл байна даа! Бүхы Росси соогуур һураг суу тараба даа! Үгыт наашань! Митя газетэеэ шүүрэн абжа эбхээд, хармаандаа хэбэ.
- Би Макаровтанда гүйжэ ошоод, тэдээндэ үзүүлхэм... Баһа үшөө Иваницкиин гэртэлдэ харуулха хэрэгтэй, Наталья Ивановнада, Анисим Васильичтэ... Гүйхэмни! Баяртай!
Митя кокардатай малгайяа үмдэжэ, баяр баясхалантай, газаашаа гүйн гараба.
Цыренжаб Чойропов баргажанаа аялгаар буряадшалба.
Улаан-Үдэ хото, 2024 оной мартын 11.
1448