«Здравствуйте уважаемые односельчане! На данный момент ситуация с пожарами остаётся сложной» (ист.: паблик «Баргузинская долина», 9 июля 2024 года).
Приходится повторно выставить для публики свою публикацию (на бурятском языке) девятилетней давности, когда горел лес в больших масштабах в родной нашей Баргузинской долине.
Түймэрэй гасалангууд.
Ой тайгамнай дүрэжэ байхадаа, гансал байгаалиимнай амилха уушхан хохидоно бэшэ, мүн манай омогорхол болохо дэлхэйн баялиг гэгдэhэн hайхан ехэ эхэ дайдамнай – хүнэй элүүр энхын, баяр жаргалай үндэhэн болоhон сэнтэй эдлэл хюдагдана гээшэл!
Хурамхаан нютагаймнай улад зон 2015 оной зунай үдэрнүүдтэ hүрөөтэй үзэгдэлнүүдые хараа. Ой тайгымнай хагсуу хара hалхинай шанга үлеэлгэн доро түймэртэ дүрэhэн талмайнууд аймшагтай ехээр үргэдөө.
Хэн энэ түймэр hүжэрөөнэ гээшэб? Ой тайгыемнай зарим «тэнүүхэйшүүлэй» зорёон шатаагаа бэшэшье hаа, тужа модоной захаархи хагда тэдэнэр галдана ха юм. Нэгэдүүгээр, зарим тэды фермернүүд «па́л» табижа, ойро тойрон байhан таляан талынгаа хатаhан үбhэ галдана. Хоёрдуугаар, тоомгүй заахан үхибүүд наадаhан шэнги боложо, шиирэ носоогоод, гал табина. Гурбадуугар хэлэхэдэ, hэргэмжэгүй турист-аяншалагшад түүдэг табяад, тэрэнээ унтараангүй орхёод арилшана (өөрөө унтархааб даа гэжэ hанадаг юм гү?). Дүрбэдүүгээр, манай hанахада, тамхи татаашан ябууд зууран унтараадүй папирос мүн сигаретын үлөөдэhэ (окурок, бычок) машинынгаа сонхоор газаашань хаяад, саашална хаш.
Хүн зон, бодожо үзыт даа, хэды болотор энэ hэнэггүй аашамнай үргэлжэлхэ юм? Шарлажа бурзайhан хагда галдахадаа гү, али автомашинын түргэн хиисээн соо сонхоhоо унтараадүй тамхияа газаашань шэдэхэдээ гү, ехэ бэшэшье hаань, уймар нэгэ ухаандаа аюултай гайхамшаг хойшолон тухайнь шэбшэнэгүй аалта? Танай муу зүршэлhөө, муу заншалhаа гансашье ургамал модон бэшэ, мүн ой тайгын, тала дайдын олон тоото ан амитад хосорно гэжэ нэгэшье hаань, ухаандаа оруулхаяа яана гээшэбта?
Борбогорхон туулай гү, али шарахан «манай үнэгэн-эгэшэ» гү, бэшэшье һабарта, туруутад гал бурмада тойруулагдаад, хайшаа, баарhад, гүйхэб даа? Заахан шубуухайн үндэгэнүүдээ хадагалhан уурхайгаа хамгаалааб гэhэн амитан бүгэдын «эхын зан - түрэлхи абьяас» гээшэь яаха аргагүй үхэлдэ асархань гү? Хахад тонно бэетэй хара гүрөөhэн эшээндээ орохоhоон урид далаад хиилэ өөхэ нөөсэлхэ ёhотой. Энэмнай ехэнхидээ алирhа жэмэсэй ургасаhаа дулдыдана. Теэд Хурамхаанай тайгаар, гансашье эндэ бэшэ юм ааб даа, жэмэсэй ургадаг таляан дайда шатаа ха юм. Эдэ амитадай орондо өөрыгөө табяад үзэгты даа: танай гэр турын дүрөө hаань (ай, бурхан зайлуул!), та ямархан мэдэрэлдэ абтаха аабта?
Та, хүйхэрнүүд, ухаа багатайшуул, мэдэнэ гүт: ой модон түймэртэ абтабал, 100 жэл болоод, дахин hэргэжэ эхилнэ?! Өөрынгөө үхибүүдтэ, аша гушанартаа та юу үлээхэбта? Али танай уряа-зорилго тад ондоо гү: «Хараашаяа хам байна гэжэ баряад эдихэ», «Гансал мүнөөдэр манайда hайн байбал, болоо!», «А после нас хоть потоп» гэхэ мэтээр гү?!
Мүнөө сагта нарhан урданайхидаал адли hуулгагдахаяа болёо. Урдань Хурамхаанай леспромхоз (Майск hуурин) модо hуулгаха тусхайта питомнигуудтай байгаа. Мүн аймаг дотор олон тоото лесхозууд экологиин талаар hайн ажал эрхилдэг hэн.
Зүгөөр hүүлэй олон арбаад жэл соо хэды ехэ модон хулуугдаа-худалдагдаа гээшэб… Тоолохо-хэмнэхын аргагүй… Урдань тойроод байhан тужаяа харахадаа, досоомнай сэлмэг hайхан бологшо бэлэй - хүхэ-ногоон үргэн нюруу (хэды олон нарhад байгааб даа)! Харин мүнөө альган дээрэ харагдаhандал халзан дайда урдатнай, гансал үншэн сагаан хуhан модод эндэ-тэндэ үзэгдэнэ. Иигэжэ болохо юм аал?
Ой модоной хосорходо, гол горход гүйхэн болоно. Уhа мүрэнэй бага болоходо, загаhад үсөөрнэ. Экологи бутаран hалана… Гансал хүнэй ухаан бодол тэрэл зандаа үлөө - эд зөөри эдижэл байха гэhэн hанал.
Зай гэжэ, уураг тархияа булта үсэд шангаар хүдэлгэдэг боложо, байгаалиингаа баялигуудта эсэргүү хомхой бэшээр, харин гамтайгаар хандадаг болоё, үхибүүдээ зааханhаань энээндэ һургая...
Цыренжаб Чойропов. «Буряад үнэн» сонин, № 28, 2015 он, июлиин 22.
Приходится повторно выставить для публики свою публикацию (на бурятском языке) девятилетней давности, когда горел лес в больших масштабах в родной нашей Баргузинской долине.
Түймэрэй гасалангууд.
Ой тайгамнай дүрэжэ байхадаа, гансал байгаалиимнай амилха уушхан хохидоно бэшэ, мүн манай омогорхол болохо дэлхэйн баялиг гэгдэhэн hайхан ехэ эхэ дайдамнай – хүнэй элүүр энхын, баяр жаргалай үндэhэн болоhон сэнтэй эдлэл хюдагдана гээшэл!
Хурамхаан нютагаймнай улад зон 2015 оной зунай үдэрнүүдтэ hүрөөтэй үзэгдэлнүүдые хараа. Ой тайгымнай хагсуу хара hалхинай шанга үлеэлгэн доро түймэртэ дүрэhэн талмайнууд аймшагтай ехээр үргэдөө.
Хэн энэ түймэр hүжэрөөнэ гээшэб? Ой тайгыемнай зарим «тэнүүхэйшүүлэй» зорёон шатаагаа бэшэшье hаа, тужа модоной захаархи хагда тэдэнэр галдана ха юм. Нэгэдүүгээр, зарим тэды фермернүүд «па́л» табижа, ойро тойрон байhан таляан талынгаа хатаhан үбhэ галдана. Хоёрдуугаар, тоомгүй заахан үхибүүд наадаhан шэнги боложо, шиирэ носоогоод, гал табина. Гурбадуугар хэлэхэдэ, hэргэмжэгүй турист-аяншалагшад түүдэг табяад, тэрэнээ унтараангүй орхёод арилшана (өөрөө унтархааб даа гэжэ hанадаг юм гү?). Дүрбэдүүгээр, манай hанахада, тамхи татаашан ябууд зууран унтараадүй папирос мүн сигаретын үлөөдэhэ (окурок, бычок) машинынгаа сонхоор газаашань хаяад, саашална хаш.
Хүн зон, бодожо үзыт даа, хэды болотор энэ hэнэггүй аашамнай үргэлжэлхэ юм? Шарлажа бурзайhан хагда галдахадаа гү, али автомашинын түргэн хиисээн соо сонхоhоо унтараадүй тамхияа газаашань шэдэхэдээ гү, ехэ бэшэшье hаань, уймар нэгэ ухаандаа аюултай гайхамшаг хойшолон тухайнь шэбшэнэгүй аалта? Танай муу зүршэлhөө, муу заншалhаа гансашье ургамал модон бэшэ, мүн ой тайгын, тала дайдын олон тоото ан амитад хосорно гэжэ нэгэшье hаань, ухаандаа оруулхаяа яана гээшэбта?
Борбогорхон туулай гү, али шарахан «манай үнэгэн-эгэшэ» гү, бэшэшье һабарта, туруутад гал бурмада тойруулагдаад, хайшаа, баарhад, гүйхэб даа? Заахан шубуухайн үндэгэнүүдээ хадагалhан уурхайгаа хамгаалааб гэhэн амитан бүгэдын «эхын зан - түрэлхи абьяас» гээшэь яаха аргагүй үхэлдэ асархань гү? Хахад тонно бэетэй хара гүрөөhэн эшээндээ орохоhоон урид далаад хиилэ өөхэ нөөсэлхэ ёhотой. Энэмнай ехэнхидээ алирhа жэмэсэй ургасаhаа дулдыдана. Теэд Хурамхаанай тайгаар, гансашье эндэ бэшэ юм ааб даа, жэмэсэй ургадаг таляан дайда шатаа ха юм. Эдэ амитадай орондо өөрыгөө табяад үзэгты даа: танай гэр турын дүрөө hаань (ай, бурхан зайлуул!), та ямархан мэдэрэлдэ абтаха аабта?
Та, хүйхэрнүүд, ухаа багатайшуул, мэдэнэ гүт: ой модон түймэртэ абтабал, 100 жэл болоод, дахин hэргэжэ эхилнэ?! Өөрынгөө үхибүүдтэ, аша гушанартаа та юу үлээхэбта? Али танай уряа-зорилго тад ондоо гү: «Хараашаяа хам байна гэжэ баряад эдихэ», «Гансал мүнөөдэр манайда hайн байбал, болоо!», «А после нас хоть потоп» гэхэ мэтээр гү?!
Мүнөө сагта нарhан урданайхидаал адли hуулгагдахаяа болёо. Урдань Хурамхаанай леспромхоз (Майск hуурин) модо hуулгаха тусхайта питомнигуудтай байгаа. Мүн аймаг дотор олон тоото лесхозууд экологиин талаар hайн ажал эрхилдэг hэн.
Зүгөөр hүүлэй олон арбаад жэл соо хэды ехэ модон хулуугдаа-худалдагдаа гээшэб… Тоолохо-хэмнэхын аргагүй… Урдань тойроод байhан тужаяа харахадаа, досоомнай сэлмэг hайхан бологшо бэлэй - хүхэ-ногоон үргэн нюруу (хэды олон нарhад байгааб даа)! Харин мүнөө альган дээрэ харагдаhандал халзан дайда урдатнай, гансал үншэн сагаан хуhан модод эндэ-тэндэ үзэгдэнэ. Иигэжэ болохо юм аал?
Ой модоной хосорходо, гол горход гүйхэн болоно. Уhа мүрэнэй бага болоходо, загаhад үсөөрнэ. Экологи бутаран hалана… Гансал хүнэй ухаан бодол тэрэл зандаа үлөө - эд зөөри эдижэл байха гэhэн hанал.
Зай гэжэ, уураг тархияа булта үсэд шангаар хүдэлгэдэг боложо, байгаалиингаа баялигуудта эсэргүү хомхой бэшээр, харин гамтайгаар хандадаг болоё, үхибүүдээ зааханhаань энээндэ һургая...
Цыренжаб Чойропов. «Буряад үнэн» сонин, № 28, 2015 он, июлиин 22.
2052