Ночь ёхора (5 июля 2024 года).
Впервые идею объединения Всемирного бурятского флешмоба «Глобальный ёхор» и фестиваля «Ночь ёхора» высказал Дандар Бадлуев, директор театра «Байкал», в интервью газете «Нютаг хэлэн / Диалекты» № 9 от 01 июня 2016 года.
Дандар Бадлуев: «Глобальный ёхор» - хорошо, конечно, гар гараа барилдаад, үбэлдөө 5 минута соо «хатарикают». Можно объединить его с июльской «Ночью ёхора». Почему бы нет?».
*****
«Ёхороо түхэреэн круг хэжэ, сугтаа дуулабал, ехэ шанга хүшэн гарха!». («Нютаг хэлэн» № 9. - 1 июня 2016 года).
«Сэрэгэ үйдэ залуу байгаабдь, эсэшхэгой һамди даа. Үдэртөө хүдлөөд, үдьчэндөө ёхорто ошхош, так-то не унывали. Ёхорто хоёр километр ябгалдаар ошхош хатархаяа клуб соо, Загуланаан - Кузнецы руу. Мүнөө ёхор посмотрела, какой это ёхор-то, так себе ходят и поют...
А в наше время ёхор не такой был, мы скакали-то чо, а тут скачут, что ли? Митиин только харайлдана хим. У нас ёхор был «Һээлас»: түргөөр ябаад бүтүү хүлөөрөө иижэ байгаад, «Япон хатарыш!». Нынче такого нет, это не ёхор... Они не хатарикают, а только ходят. «Япон хатарыш!» - надо ногами действовать, байжа-байжа, осоо газаа мүнөө хатарнагой: осоошоо ороод, газаашаа гараад хатарнагүй, ноги и руки должны шевелиться. Ёхор у нас был очень ритмичный, түргэн танец байгаа: «Һэлаас-һэлас ёроолоо, һылаас-һэлаас айдарлаа». Празднигта все ёхорили».
(90 наһатай - 2016 ондо - Александра Ивановна Гордина-Бураева, Качугска аймагай Загулан нютагай. Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг).
- Ёхоромнай - манай буряад зоной урданай юумэн хадаа, хүнүүдээ нэгэдүүлнэ, хуу барандаа тойроод, хатараад, гар гараа барилсхадаа, удхатай юумэн болнол даа. Ёхороо дуулжа шадха хэрэгтэй. Урайнай ёхорой гээл шухалынь - ёхорой дуун. Урданай хүдэлгөөн, абяан, дуун - хуу удхатай, если с научной точки зрения посмотреть, уг гарбалайнгаа үндэһынь аба¬ад ябажа, манай нэрынь, хүни нюдэндэ харагдкой, энэ манай арадай генетический код, тэрээн соомнай урайни дуун хатар соо хуу байна, бидэ тэрээнээ мэднэгой химбиб даа, хүни нюдэндэ харагдкойм тэрш. Тиигээш һаа хадаа ёхор - ехэ гүнзэгы удхатай, ехэ шухала юумэн гээшэ.
Ёхор дуулжа, ёхор хатаржа һураха хэрэгтэй. Миин гар гараа барилсаад гүйбэл - нэгэ заа эффект болхо, но стопроцентно хүн абажа шадаккой - ёхорой хүсэ хүндэ орногой хим даа. Ёхорто заатагой һурха хэрэгтэй! «Байгал» театарай биди миин һонирхол гарганабдэ. Хүнүүдш өөһэдөө ёхорто дуртай байна. Гар гараа баряад, гүйлдэнэ, харайлдана, но не осознают всего этого.
Эндэтнай государственна программа должна быть, потому что зааханһаан детска саадаан, школаан һургаха хэрэгтэй. Иимэ урайнай дуунууд байна, тиимэ текстнүүд байна, тиимэ хүдэлгөөнүүд байна, тиимэ аялга байгаа энэ-тэр гээд хуу зааханаан үсибүүдии һургабал һайн байгаа, школада отдельна предмет байха ёһотой. Үсибүүд ехэ болходоо хуу барандаа суглараад лэ, всё, шангаар ёхороо түхэреэн круг хэбэл, сугтаа дуулабал, - ехэ шанга хүшэн гарха болно, это было бы очень важно!
Нютаг нютагта ёхор хуу ондо-ондоо - тэрэнь һайн. Манай Түнхэнэй нютагуудта хоорондоо тиим нэгэ адлишуул даа. Зааха дууниинь, аялганынь ондоошог, но тиимэ ехэ ондоо юумэн үгой, теэд иркутска буряадаан ёхорнай холо ондоо. Эхиридүүд, булагадууд - ондоо, баргажан - тоже ондоо. Урайнай ном соо бэшэгднэл даа - ехэ шамбай эрэшүүл- воинууд ёхор хатархадаа хүлэёо үбдэг хүрсэр дэбхэржэ - хатаржа байгаад, газар руу оржайһан шэнги болдог байгаа.
Качугай 90-тэй эхэнэр ёхор харуулаад, бэшэжэ абха байгаа видео дээр. Те Качугшни холо, эрхүүгэй буряадуудш ехэ халуун шуһатайгаар хатардаг, түргэн-түргэн собхорж байжа.
Европейска путешественник эвенкнууд тухай 1700 оноор бэшаан байна: эвенкнууд хатархадаа, ехэ шангаар, дэбхэрэн хатаржа, бүри халуун шуһатайяа харуулаа, урид аальханаар захалаад, һүүлдэнь шанга боло-болоһаар, просто в неистовстве хатаржа захалжа эхилээ гэнэ, дэбхэржэ байгаад. Хүнээ хүсэжэ ядаад бай¬хадань, хажууда байһан нохой баряад, хоёр гараан, хатархадаа нохойгоо хоёр талаан барьжа раздирают гэнэ. Һүүлдэ яхадуудаарш эвенкнууд нэгэдхэдээ, зааха медленнее болоо, яхадууди зангаар эвенкнуудэй ёхоринь аалиншаг болоо гэнэ. Минии һанхада, Эрхүүгэй буряадууд ехэ шангаар хатаржа байгаа.
Түнхэнэй урайни ёхор би заахандаа һанхадаа, зарьма-зарьма темпераментна хүнүүдынь дэбхэрэнгой байгаал даа, миин баряад лэ «Налаг-налаг» гэхэдээ, бэйниинь темпераментно, но дэбхэрэнгой тойролдхо, но дуулхадаа шанга, «заводила» обязательно ёхорнуудта байгаа. Конечно, мүнөөмнай 90-тэй бабушка «Ночь ёхора» хархадаа хэлээ даа, хүнүүдш миин гараа баряад гүйлдэнэ, ёхор мэдэккой зон. Фонограмма табьнабдь, те баараадуудш ёхор мэдэккой, үгынь мэдэккой, ёхорой хүдэлгөөниинь мэдэккой. Но хотя бы так на первых порах!
Хүдидьхэ жэлээ хэлнэб даа - надо нам Министерство образования, Министерство культуры, республикын гулваа, аймагуудай гулвануудаа суглуулаад, хөөрөө хэхэ гэжэ. Это же прямое воспитание молодого поколения, духа патриотизма, духовного сознания, это же очень важная часть становления человека. Но они, люди во власти, не обращают внимания, эдэшни хуу хозяйство, политика, экономика - важно гэжэ тоолно хиим, но на самом начале духовное развитие на первом месте должно быть. Буряад соо байһан хүнүүд газар дайда¬яа хуу урданай үбгэд-хүгшэдэй ёһоор тасидаг байгаа: уһан соогоо бү нёлбо, газар бү малта, модо бү отоло, модоной гэшүү бү хухала, гал руугаа юу шорой, бог шэднэш гэхэ мэтэ, - тэрэтнай хуу воспитани болдог байгаа, мүнөө у многих людей экологического сознания нету, экология культуры, природы - хуу таһараа, үгой болоо. Хүды жэл болоод, - это же плоды приносит! А государственные мужи об этом не думают, им бы только хозяйство, если бы они взялись за это дело и посмотрели на вещи с другой стороны... Что уж говорить, если буряад хэлэ практически запрещают?! «Ночь ёхора» инчаа-тэнчаа ехэ дэлгэржэ байна, тэрээндэ засаг түрэ нэг дахин мүнгэ үгөө - 300-500 мянга на такой огромный праздник, и всё... потом - позабыли.
Үбэлдөө сугларжа хүүд «Глобальный ёхор» хэнэ. Минии һанхада, үбэлдөө ёхор хэн хатаржа байһым? Хайжа гээд хүйтэндэ хүнүүд дэгэлээрээ дэбхэрхым? Если клуб байбал - хатарха байгаа, газаа хүйтэндэ ямар хүн ёхор хатаржайгым - би урдань хараагойб даа. Энэш нажарай танец. Урданиинь ажалаа хуу дүүргээд, барандаа суглараад, наадажа-неэлдэжэ, танисалдажа, һамга юумэй абжа байдаг байгаа. Тиимууг? «Глобальный ёхор» - хорошо, конечно, но гар гараа барилдаад, үбэлдөө 5 минута соо «хатарикают» - это у них называется «Глобальный ёхор». Можно объединить его с «Ночью ёхора». Почему бы нет? На «Глобальный ёхор» они же, власти, миллион дают.
... «Буха ноёни тайлга» хэхэдээ, специально урайни гурбан ёхор шэлэжэ абаабди. Но нэгэниинь «Осоо» - советска сагай ёхор, хамаагойл даа те. Урайн ёхор хашан гээд хатардаг байгааб гэжэ Улаан-Үдэдэ урайнсяал нэгэ хүды хүнүүдаан юумэды мы записали, купледууды, ёхороо бэшээд, распространяли по Интернету. Би өөрөө Түнхэндөө Далхайда школдо ошчо, үсибүүды, багшанууды суглуулжа абаад, ёхороор урок, мастер-классы проводил, заахан үсибүүд байгаа. Они всё выучили ёхорно дуунууды с интересом, пели и танцевали. Клуб соонь хүнүүды суглуулжа, хатарааб (хараажа байжа суглуулааб клуб соо зониие...). «Буха-ноён тайлгани» хойнаан хүнүүд очень довольные были, но всё равно они разучились танцевать ёхор. Һүүлдэ намда зон хэлээ: «Гоё байгаа. Үргэлжэлүүлыт лэ саашань, как бальзам на душу унаа, гоё даа!». Хүдөөдэ иимэ найрнууд үсөөн болно, хүдөөдэ хүнэй һүлдэ унаад байна. Дух их надо поднимать!».
Дандар Бадлуев, директор театра «Байкал», заслуженный деятель искусств России, лауреат государственной премии Республики Бурятия, лауреат премии Правительства России в области культуры.
Түрэл һайхан Түнхэнээ аялгаар материал бэшээ.
Впервые идею объединения Всемирного бурятского флешмоба «Глобальный ёхор» и фестиваля «Ночь ёхора» высказал Дандар Бадлуев, директор театра «Байкал», в интервью газете «Нютаг хэлэн / Диалекты» № 9 от 01 июня 2016 года.
Дандар Бадлуев: «Глобальный ёхор» - хорошо, конечно, гар гараа барилдаад, үбэлдөө 5 минута соо «хатарикают». Можно объединить его с июльской «Ночью ёхора». Почему бы нет?».
*****
«Ёхороо түхэреэн круг хэжэ, сугтаа дуулабал, ехэ шанга хүшэн гарха!». («Нютаг хэлэн» № 9. - 1 июня 2016 года).
«Сэрэгэ үйдэ залуу байгаабдь, эсэшхэгой һамди даа. Үдэртөө хүдлөөд, үдьчэндөө ёхорто ошхош, так-то не унывали. Ёхорто хоёр километр ябгалдаар ошхош хатархаяа клуб соо, Загуланаан - Кузнецы руу. Мүнөө ёхор посмотрела, какой это ёхор-то, так себе ходят и поют...
А в наше время ёхор не такой был, мы скакали-то чо, а тут скачут, что ли? Митиин только харайлдана хим. У нас ёхор был «Һээлас»: түргөөр ябаад бүтүү хүлөөрөө иижэ байгаад, «Япон хатарыш!». Нынче такого нет, это не ёхор... Они не хатарикают, а только ходят. «Япон хатарыш!» - надо ногами действовать, байжа-байжа, осоо газаа мүнөө хатарнагой: осоошоо ороод, газаашаа гараад хатарнагүй, ноги и руки должны шевелиться. Ёхор у нас был очень ритмичный, түргэн танец байгаа: «Һэлаас-һэлас ёроолоо, һылаас-һэлаас айдарлаа». Празднигта все ёхорили».
(90 наһатай - 2016 ондо - Александра Ивановна Гордина-Бураева, Качугска аймагай Загулан нютагай. Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг).
- Ёхоромнай - манай буряад зоной урданай юумэн хадаа, хүнүүдээ нэгэдүүлнэ, хуу барандаа тойроод, хатараад, гар гараа барилсхадаа, удхатай юумэн болнол даа. Ёхороо дуулжа шадха хэрэгтэй. Урайнай ёхорой гээл шухалынь - ёхорой дуун. Урданай хүдэлгөөн, абяан, дуун - хуу удхатай, если с научной точки зрения посмотреть, уг гарбалайнгаа үндэһынь аба¬ад ябажа, манай нэрынь, хүни нюдэндэ харагдкой, энэ манай арадай генетический код, тэрээн соомнай урайни дуун хатар соо хуу байна, бидэ тэрээнээ мэднэгой химбиб даа, хүни нюдэндэ харагдкойм тэрш. Тиигээш һаа хадаа ёхор - ехэ гүнзэгы удхатай, ехэ шухала юумэн гээшэ.
Ёхор дуулжа, ёхор хатаржа һураха хэрэгтэй. Миин гар гараа барилсаад гүйбэл - нэгэ заа эффект болхо, но стопроцентно хүн абажа шадаккой - ёхорой хүсэ хүндэ орногой хим даа. Ёхорто заатагой һурха хэрэгтэй! «Байгал» театарай биди миин һонирхол гарганабдэ. Хүнүүдш өөһэдөө ёхорто дуртай байна. Гар гараа баряад, гүйлдэнэ, харайлдана, но не осознают всего этого.
Эндэтнай государственна программа должна быть, потому что зааханһаан детска саадаан, школаан һургаха хэрэгтэй. Иимэ урайнай дуунууд байна, тиимэ текстнүүд байна, тиимэ хүдэлгөөнүүд байна, тиимэ аялга байгаа энэ-тэр гээд хуу зааханаан үсибүүдии һургабал һайн байгаа, школада отдельна предмет байха ёһотой. Үсибүүд ехэ болходоо хуу барандаа суглараад лэ, всё, шангаар ёхороо түхэреэн круг хэбэл, сугтаа дуулабал, - ехэ шанга хүшэн гарха болно, это было бы очень важно!
Нютаг нютагта ёхор хуу ондо-ондоо - тэрэнь һайн. Манай Түнхэнэй нютагуудта хоорондоо тиим нэгэ адлишуул даа. Зааха дууниинь, аялганынь ондоошог, но тиимэ ехэ ондоо юумэн үгой, теэд иркутска буряадаан ёхорнай холо ондоо. Эхиридүүд, булагадууд - ондоо, баргажан - тоже ондоо. Урайнай ном соо бэшэгднэл даа - ехэ шамбай эрэшүүл- воинууд ёхор хатархадаа хүлэёо үбдэг хүрсэр дэбхэржэ - хатаржа байгаад, газар руу оржайһан шэнги болдог байгаа.
Качугай 90-тэй эхэнэр ёхор харуулаад, бэшэжэ абха байгаа видео дээр. Те Качугшни холо, эрхүүгэй буряадуудш ехэ халуун шуһатайгаар хатардаг, түргэн-түргэн собхорж байжа.
Европейска путешественник эвенкнууд тухай 1700 оноор бэшаан байна: эвенкнууд хатархадаа, ехэ шангаар, дэбхэрэн хатаржа, бүри халуун шуһатайяа харуулаа, урид аальханаар захалаад, һүүлдэнь шанга боло-болоһаар, просто в неистовстве хатаржа захалжа эхилээ гэнэ, дэбхэржэ байгаад. Хүнээ хүсэжэ ядаад бай¬хадань, хажууда байһан нохой баряад, хоёр гараан, хатархадаа нохойгоо хоёр талаан барьжа раздирают гэнэ. Һүүлдэ яхадуудаарш эвенкнууд нэгэдхэдээ, зааха медленнее болоо, яхадууди зангаар эвенкнуудэй ёхоринь аалиншаг болоо гэнэ. Минии һанхада, Эрхүүгэй буряадууд ехэ шангаар хатаржа байгаа.
Түнхэнэй урайни ёхор би заахандаа һанхадаа, зарьма-зарьма темпераментна хүнүүдынь дэбхэрэнгой байгаал даа, миин баряад лэ «Налаг-налаг» гэхэдээ, бэйниинь темпераментно, но дэбхэрэнгой тойролдхо, но дуулхадаа шанга, «заводила» обязательно ёхорнуудта байгаа. Конечно, мүнөөмнай 90-тэй бабушка «Ночь ёхора» хархадаа хэлээ даа, хүнүүдш миин гараа баряад гүйлдэнэ, ёхор мэдэккой зон. Фонограмма табьнабдь, те баараадуудш ёхор мэдэккой, үгынь мэдэккой, ёхорой хүдэлгөөниинь мэдэккой. Но хотя бы так на первых порах!
Хүдидьхэ жэлээ хэлнэб даа - надо нам Министерство образования, Министерство культуры, республикын гулваа, аймагуудай гулвануудаа суглуулаад, хөөрөө хэхэ гэжэ. Это же прямое воспитание молодого поколения, духа патриотизма, духовного сознания, это же очень важная часть становления человека. Но они, люди во власти, не обращают внимания, эдэшни хуу хозяйство, политика, экономика - важно гэжэ тоолно хиим, но на самом начале духовное развитие на первом месте должно быть. Буряад соо байһан хүнүүд газар дайда¬яа хуу урданай үбгэд-хүгшэдэй ёһоор тасидаг байгаа: уһан соогоо бү нёлбо, газар бү малта, модо бү отоло, модоной гэшүү бү хухала, гал руугаа юу шорой, бог шэднэш гэхэ мэтэ, - тэрэтнай хуу воспитани болдог байгаа, мүнөө у многих людей экологического сознания нету, экология культуры, природы - хуу таһараа, үгой болоо. Хүды жэл болоод, - это же плоды приносит! А государственные мужи об этом не думают, им бы только хозяйство, если бы они взялись за это дело и посмотрели на вещи с другой стороны... Что уж говорить, если буряад хэлэ практически запрещают?! «Ночь ёхора» инчаа-тэнчаа ехэ дэлгэржэ байна, тэрээндэ засаг түрэ нэг дахин мүнгэ үгөө - 300-500 мянга на такой огромный праздник, и всё... потом - позабыли.
Үбэлдөө сугларжа хүүд «Глобальный ёхор» хэнэ. Минии һанхада, үбэлдөө ёхор хэн хатаржа байһым? Хайжа гээд хүйтэндэ хүнүүд дэгэлээрээ дэбхэрхым? Если клуб байбал - хатарха байгаа, газаа хүйтэндэ ямар хүн ёхор хатаржайгым - би урдань хараагойб даа. Энэш нажарай танец. Урданиинь ажалаа хуу дүүргээд, барандаа суглараад, наадажа-неэлдэжэ, танисалдажа, һамга юумэй абжа байдаг байгаа. Тиимууг? «Глобальный ёхор» - хорошо, конечно, но гар гараа барилдаад, үбэлдөө 5 минута соо «хатарикают» - это у них называется «Глобальный ёхор». Можно объединить его с «Ночью ёхора». Почему бы нет? На «Глобальный ёхор» они же, власти, миллион дают.
... «Буха ноёни тайлга» хэхэдээ, специально урайни гурбан ёхор шэлэжэ абаабди. Но нэгэниинь «Осоо» - советска сагай ёхор, хамаагойл даа те. Урайн ёхор хашан гээд хатардаг байгааб гэжэ Улаан-Үдэдэ урайнсяал нэгэ хүды хүнүүдаан юумэды мы записали, купледууды, ёхороо бэшээд, распространяли по Интернету. Би өөрөө Түнхэндөө Далхайда школдо ошчо, үсибүүды, багшанууды суглуулжа абаад, ёхороор урок, мастер-классы проводил, заахан үсибүүд байгаа. Они всё выучили ёхорно дуунууды с интересом, пели и танцевали. Клуб соонь хүнүүды суглуулжа, хатарааб (хараажа байжа суглуулааб клуб соо зониие...). «Буха-ноён тайлгани» хойнаан хүнүүд очень довольные были, но всё равно они разучились танцевать ёхор. Һүүлдэ намда зон хэлээ: «Гоё байгаа. Үргэлжэлүүлыт лэ саашань, как бальзам на душу унаа, гоё даа!». Хүдөөдэ иимэ найрнууд үсөөн болно, хүдөөдэ хүнэй һүлдэ унаад байна. Дух их надо поднимать!».
Дандар Бадлуев, директор театра «Байкал», заслуженный деятель искусств России, лауреат государственной премии Республики Бурятия, лауреат премии Правительства России в области культуры.
Түрэл һайхан Түнхэнээ аялгаар материал бэшээ.
6109