Антон Чехов.
Һамгатьяа муудалсаа.
(Болаан ушар).
- Шоорт шамайе абаг! Ажалаан нохойдли үлэн гэртээ ерхэдэш, юугээр шамайе эдеэлдэгиим бэй! Энээн тухай хүүр хэлхээрш бэшэ! Юумэй дуугараа хадаш, тэрэш «уһаяа гүйлгэжэ», уйлжа эхилхэ! Иижэ гэрлээнэй түлөө, минии гурба дахин бурханай хараал эдеэшэм дээрэ байгаа!
Тиижэ хэлээд, нүхэрынь халбагаараа табагаа наяруулан, харайжа бодоод, заал руу ордог үүдээ ууртайгаар хааба. Һамганиинь бархиран, нюуртаа салфетка дараад, таһалга соогаанаа баһа гарба. Үдэйн хоол үнгэрөө.
Нүхэриинь өөрэйнгөө кабинет руу гүйн тухай оржо, диван дээрээ «пас» гэжэ доошоо харан унаад, нюураа подушка руу «булаба». «Шүдхэр шамайе гэрлэхэ гэжэ татиим! - гээд тэрэ шэбшэбэ. - Гэр бүлэйн «яргал» һайхан байн даа, хэлхииньш аргагой! Гэрлэжэ үрдеэгой байгаад, бэеэ буудажа алахаар хүсэл ерээд байха юм байна!».
«Шээдбэрть» сагай үнгэраан хойно, үүдэнэй саагуур хүлнүүдэй хүнгэн алхамууд абяагойхэн дуулдаба...
«Тиимэ-э, энэш танил үзэгдэл... Хү доромжолоо, хараагаа, теэд мүнөө үүдни саатэйгүүр тойрон алхалжа байна, амар амгалан, эбтэй болы даа гэандли... Заа гэжэ, энэнь тэрэ! Худалаар эбтэ оронхаар, бэеэ хорлон алаашань дээрэ!».
Үүдэн аалиханаар неэгдэбэ хуш, теэд гэдэргээ хаагдабагой. Хэн нэгэн оржо ерээд, аальханаар, аймхай алхамуудаар диван тээшэ ошобо хуш даа.
«Ладно! Хүлисэл эри, гуй, уйла... Тоһондо түрхүүлаан һалаабша эди! булсагар шүдхэр! Үхэжэш бай, гансаш үгэ намаан дуулхойш... Би унтажа байнам, хүүр хэлсэхэ хүсэл оройдоош үгэй байна!».
Нүхэриинь тархияа подушка руу гүүгээр досоошонь булжа, аальханаар хурхиржа эхилбэ. Эрэшүүлнай теэд эхэнэрнүүдтээл адли дорой һула хамнай. Тэдээнииш «иһээхэнь», «хайлуулхань» баһал хүшэр бэшэ, бэлэн лэ-э. Өөрынгөө нюрга дахан дулаахан бэе мэдэрэн, нүхэрнай диванай ара тала тээшэ ойртожо, хүлөө жиибэ.
«Да… Одоошгаан биди бэе бэедээ абиржа байгаандлибдь, бэеэ энгэр энгэртээ няалгажа, талархалай тулада… Удаанш болоогой биди ээм мүрнүүдээ таалажа эхилхэбдь, үбдэгөөрөө доошоо һүгэдэн. Би иимэ энхэрэл, хайра зон соо харуулхадань - ехэтэ дурамгой байдаг!.. Одоош гэжэ... би тэрниие хайрлажа, хүлисэхэ хэрэгтэй болхоб. Мүнөө байдалайнь үедэ һанаа зобохонь тэрээндэ муу. Нэгэ сагай туршада тамиинь хээд, зэмиинь харуулжа, һүүлдэнь хүлисэхэб...».
Тэрэнэй мэтэр шэхэн дээгүүр гүүн һанаа алдаха абяан аалиханаар дуулдаба. Дахин үшөө нэгэн, гурбадахинь... Нүхэрынь мүр дээрээ жэжэ нэгэ гар хүрхэйнь мэдэрбэ.
«Заа гэжэ, Бурхан тэрээнтэй хамта байг! Би шамдаа һүүлшиинхеэ хүлисэл табихам даа. Тамалхаяа болии даа, баарһаниие! Тэрэ мүртөө, эндэ баһа минии буруу, минии зэм бии! Дэмэй юумэнаан хэрүүр эхилээб...». - Заа, болиг даа, минии хүүхэн!
Нүхэриинь эрьелдаан бэеэрээ дулаан бэеыень тибэрбэ.
- Тьфу!!.
Тэрэнэй хажууда Дианка нэрэтэй томо нохойнь хэбтэжэ байба.
*****
Урайнь Дэрээндэ Эмэтхээни Агбаан гэж нэртэй хүн Сэсэг гэжэ hамгандаа эрхээ хадаа, гурбан үдэр соо орнаанаа бодтоггой байгаа.
Саашаа хаяа руу хараад хэбтхэ, hуужа сайяаш уужа үхэй… Һамгандаа эрхэлаан тиимэ хүн бии байгаабштаа, hонингэй?
«Агбаан одоош ерхэ болоо даа!». Гомойгаан багшуулаа шалбайгаад уйлхаа һанхадань, изии баабай хоёрой аль нэгниинь тиижэ хэлдэг байгаа (вид обиженного ребёнка с поджатыми губами).
… Получился бы прекрасный сюжет юмористического рассказа для 30-летнего писателя Антона Павловича Чехова, если бы он приехал к нам в Подхребетье (Дырен Курумканского района), когда в 1890 году проезжал по территории нынешней Бурятии…
Цыренжаб Чойропов баргажан буряадуудай аялгаар буряадшалаа.
Улаан-Үдэ хото, 2024 оной мартын 18.
Һамгатьяа муудалсаа.
(Болаан ушар).
- Шоорт шамайе абаг! Ажалаан нохойдли үлэн гэртээ ерхэдэш, юугээр шамайе эдеэлдэгиим бэй! Энээн тухай хүүр хэлхээрш бэшэ! Юумэй дуугараа хадаш, тэрэш «уһаяа гүйлгэжэ», уйлжа эхилхэ! Иижэ гэрлээнэй түлөө, минии гурба дахин бурханай хараал эдеэшэм дээрэ байгаа!
Тиижэ хэлээд, нүхэрынь халбагаараа табагаа наяруулан, харайжа бодоод, заал руу ордог үүдээ ууртайгаар хааба. Һамганиинь бархиран, нюуртаа салфетка дараад, таһалга соогаанаа баһа гарба. Үдэйн хоол үнгэрөө.
Нүхэриинь өөрэйнгөө кабинет руу гүйн тухай оржо, диван дээрээ «пас» гэжэ доошоо харан унаад, нюураа подушка руу «булаба». «Шүдхэр шамайе гэрлэхэ гэжэ татиим! - гээд тэрэ шэбшэбэ. - Гэр бүлэйн «яргал» һайхан байн даа, хэлхииньш аргагой! Гэрлэжэ үрдеэгой байгаад, бэеэ буудажа алахаар хүсэл ерээд байха юм байна!».
«Шээдбэрть» сагай үнгэраан хойно, үүдэнэй саагуур хүлнүүдэй хүнгэн алхамууд абяагойхэн дуулдаба...
«Тиимэ-э, энэш танил үзэгдэл... Хү доромжолоо, хараагаа, теэд мүнөө үүдни саатэйгүүр тойрон алхалжа байна, амар амгалан, эбтэй болы даа гэандли... Заа гэжэ, энэнь тэрэ! Худалаар эбтэ оронхаар, бэеэ хорлон алаашань дээрэ!».
Үүдэн аалиханаар неэгдэбэ хуш, теэд гэдэргээ хаагдабагой. Хэн нэгэн оржо ерээд, аальханаар, аймхай алхамуудаар диван тээшэ ошобо хуш даа.
«Ладно! Хүлисэл эри, гуй, уйла... Тоһондо түрхүүлаан һалаабша эди! булсагар шүдхэр! Үхэжэш бай, гансаш үгэ намаан дуулхойш... Би унтажа байнам, хүүр хэлсэхэ хүсэл оройдоош үгэй байна!».
Нүхэриинь тархияа подушка руу гүүгээр досоошонь булжа, аальханаар хурхиржа эхилбэ. Эрэшүүлнай теэд эхэнэрнүүдтээл адли дорой һула хамнай. Тэдээнииш «иһээхэнь», «хайлуулхань» баһал хүшэр бэшэ, бэлэн лэ-э. Өөрынгөө нюрга дахан дулаахан бэе мэдэрэн, нүхэрнай диванай ара тала тээшэ ойртожо, хүлөө жиибэ.
«Да… Одоошгаан биди бэе бэедээ абиржа байгаандлибдь, бэеэ энгэр энгэртээ няалгажа, талархалай тулада… Удаанш болоогой биди ээм мүрнүүдээ таалажа эхилхэбдь, үбдэгөөрөө доошоо һүгэдэн. Би иимэ энхэрэл, хайра зон соо харуулхадань - ехэтэ дурамгой байдаг!.. Одоош гэжэ... би тэрниие хайрлажа, хүлисэхэ хэрэгтэй болхоб. Мүнөө байдалайнь үедэ һанаа зобохонь тэрээндэ муу. Нэгэ сагай туршада тамиинь хээд, зэмиинь харуулжа, һүүлдэнь хүлисэхэб...».
Тэрэнэй мэтэр шэхэн дээгүүр гүүн һанаа алдаха абяан аалиханаар дуулдаба. Дахин үшөө нэгэн, гурбадахинь... Нүхэрынь мүр дээрээ жэжэ нэгэ гар хүрхэйнь мэдэрбэ.
«Заа гэжэ, Бурхан тэрээнтэй хамта байг! Би шамдаа һүүлшиинхеэ хүлисэл табихам даа. Тамалхаяа болии даа, баарһаниие! Тэрэ мүртөө, эндэ баһа минии буруу, минии зэм бии! Дэмэй юумэнаан хэрүүр эхилээб...». - Заа, болиг даа, минии хүүхэн!
Нүхэриинь эрьелдаан бэеэрээ дулаан бэеыень тибэрбэ.
- Тьфу!!.
Тэрэнэй хажууда Дианка нэрэтэй томо нохойнь хэбтэжэ байба.
*****
Урайнь Дэрээндэ Эмэтхээни Агбаан гэж нэртэй хүн Сэсэг гэжэ hамгандаа эрхээ хадаа, гурбан үдэр соо орнаанаа бодтоггой байгаа.
Саашаа хаяа руу хараад хэбтхэ, hуужа сайяаш уужа үхэй… Һамгандаа эрхэлаан тиимэ хүн бии байгаабштаа, hонингэй?
«Агбаан одоош ерхэ болоо даа!». Гомойгаан багшуулаа шалбайгаад уйлхаа һанхадань, изии баабай хоёрой аль нэгниинь тиижэ хэлдэг байгаа (вид обиженного ребёнка с поджатыми губами).
… Получился бы прекрасный сюжет юмористического рассказа для 30-летнего писателя Антона Павловича Чехова, если бы он приехал к нам в Подхребетье (Дырен Курумканского района), когда в 1890 году проезжал по территории нынешней Бурятии…
Цыренжаб Чойропов баргажан буряадуудай аялгаар буряадшалаа.
Улаан-Үдэ хото, 2024 оной мартын 18.
3491