6 марта 2024 года отмечается профессиональный праздник стоматологов - Международный день зубного врача (International Dentist Day).
С праздником!
И вот второй юмористический рассказ Антона Павловича Чехова «Хирургия», в моём переводе на баргузинский диалект бурятского языка (ранее опубликованный в газете «Нютаг хэлэн» и на этот раз по просьбе читателя Сэсэг Дугаровой: «Ямар hонирхолтой юумэ бэшэнэт, саашань бэшэжэ байгты».
А.П. Чехов. Хирургия (Шүдэ худтаха).
Хүдөөдэ, эмнэлгэйн газар. Докторынь һамгаа абхаа ондоотэй ябаа хуш. Орондонь фельдшер Курятин үлээ. Дүшөөд наһатай, маряатайшаг хүн. Чечунчово жилеткэнь, үмдэниинь хуушархаа һанаан. Нюур-шарайнь яһала бараг, бүри зохид гэхээр. Зүүн гараа долёобор дунда хурган хоёртоо муухай гэгшын үнэртэй сигара хабшуулаан.
Дьячок Вонмигласов газаагаан оржо ербэ. Үндэршэгаад, тапхагар бэхи бэ́йтэй үбгэн. Хүрэн рясатай, гүзээгээрээ арууһан үргэн бэһэ зүүгаан. Баруун нюдэндэнь сагаан үүлэн буугаан, тэрэнь нэгэ жаа хаагдад гэандли. Хамар дээрээ мэнгэтэй, холаан хархада, ехэшэг илааһандли гэхээр. Нюдөөрөө ханаар ород бурханай иконо хилагад гээд бэдирнэ. Икона теэд харагднагой, олоогой. Карболкатой ехэ бутыль хараад, урдань байгаад, хэрээһэлнэ. Улаан пулаад соогаанаа просфора гаргаад, толгойёо дохин фельдшерэй урай табьна.
- А-а, намда танай... - эбеэлнэ фельдшер. - Ямар хэрэгээр?
- Танда хэрэгтэйб, Сергей Кузьмич... Зүб, нээрээш. Псалтырь соо хэлэгднэ хиим: «Уугаашамни баян - бархираашамни нёлбоһо уһан соо шэнгаан». Һаяар һамгантяа сайяа уухаа һуугаад, бурхан даа, саашаа хоолойдом ороогой. Үхээл һааш дээрэ болоод байгаа. Амандаа балгаад - хабам үгэй! Шүдэн соом юум теэд болым. Хайшаа-яашаа... Ордолдно-ардалдна! Шэхэн соом баһа яагааб. Нэгэ яс-тад гээмайндли. «Согрешихом и беззаконновахом... Студными бо окалях душу грехми и в лености житие мое иждих» (псалтырь соогаан уншна). Нүгэл, нүгэлни, Сергей Кузьмич! Отец иерей литургиин һүүлээр зэмэлээ намайе, мохоогоо: «Үгэ зугаадаа - олон хүүртэйш. Үгэ хэлээшииш ойлгхоор бэшэ». Шэбшээд үзиид теэд, юу зугаалха, тэрээнаанш болхо амаа ангайха аргагойльби. Хуу хабдар, һүнёорөө унтхойш...
- Заа-заа... Һуугты. Амаа ангайлгагты!
Вонмигласов һуугаад, амаа ангайлгаба. Курятин буршагад гэнэ. Тамхинаан шарлад гэан шүдэд. Тэдээн соонь нэгэ нүхэтэй шүдэн харагдана.
- Аха ноёмни, отец диакон архи соо хрен хээд, дахаха гэһиимэдли хасартаа няагаад үзэ гээ. Туһа болоогой лэ-э тэрэнь. Гликерия Анисимовна, ай бурхан, үбдэнгой ябаг даа, Афон хадаан асараан нэгэ улаан ниткэ гартаа уяад ябха гээд үгөө. Һүн-молокогоор шүдөө баһа зайлха гээ. Нээрээ хэлэд гээ хада, би ниткайнь гартаа уяад ябааб. Һүөөр... зайлаагойб. Бурханаан айгааб. Пост тиихэдэ байгаа хиим...
- Мухар һүжэг... (фельдшер абяагой байба). - Худтажа ха́йха хэрэгтэй, Ефим Михеич!
- Та өөрөө мэдхойдтаа, Сергей Кузьмич. Юу хэхэеэ, хайшан гэхэеэ мэдхэ хиимт. Та һургууляйнь үзча гараа хатнайм даа. Үбшэ-хабша мэдэнгой ябагты. Һүни үдэриинш мэдэнгой мүргэжэ ябхабдь, нүхэндөө ортороо...
- Хэрэггой, байгиимааб даа... - гэжэ хэлнэ фельдшер, түмэр-түдгэ, тоног-зэбсэгэй шкаф соогоо юумэ бэдирэн. Эндэшни хатуу, шанга, һурамгай гар хэрэгтэй. Һаяар тандли хэрэгээр Александр Иваныч Египетский помещик больницада бэеэрээ ерээ. Баһа шүдниинь... Һургуультай, мэдээ-шадаагойнь үгэй хүн. Хаа-хаана ябаан, Петербургда долоон ел соо байгаа. Профессорнуудаар танил-татга ябаанаа зугаалаа. Үнидүүн хүүр хэлсээбдь. Сергей Кузьмич, абагты энэ шүдэймни, абыт гээ бшуу. Юундээ абаагой байхиимш теэд. Абха болоогойш даа. Баһа ойлгохо хэрэгтэй. Ямар-хэмэр шүдэм гэжэ. Арайн-тарайн шүдэд байна гэжэ худтаад абхаар бэшэ хиим. Нэгэ шүдэ хабшуураар абхаш. Нүгөө шүдэ хабшуураар абхаар бэшэ байхадань, ондоо зэмсэг шэлхэш. Тэрэш тиимэ хиим.
Фельдшер хараашална. Юугаар абхамняаб гэжэ. Харан-харан, хабшуур гартаа барьба.
- Заа, амаа неэгты, арзайлгагты…, - гэнэ «хирург». - Энээнишни иигээд, худтажа... Шүднэй мүйлэ хахалха хэрэгтэй. Хахална...
- Бэди, тэнэгүүд, мэднэгой бшуудь. Та теэд һураан байнагойдтаа энээндэ.
- Хүүр бү хэлэгты, амантнай неэлгээтэй...
Энээнииштаа абаад ха́йха бэлэн, зарьмандаа ганса үндүүниинь үлөөд байха. Байгты. Хүдлөөгой һуугты! Мүйлэйнь дахяад нэмээжэ хахална.
- Ма́ни бурхан Баабай, Бурхан Эхэ... Ввв...
- Бэшэ... энэ бэшэ, али хэн блэй теэд? Гарым табигты. Бажуугаагой табигты! Мэнэ, мэнэ, заа, заа... Бэлэн хэрэг бэшэ хиим...
- Бурхан... (һүүхирнэ). Ангелы! Ого-го... Татыш, татыш шангалаад! Табан ел аяар татнаш!
- Хирургиин хэрэг хиим... Татха бэлэй гэжэ татхаар бэшэ хиим... Энэ, энэ...
Вонмигласов үбдэгээ өөдэнь үргэнэ, хургадаа хүдэлгэнэ. Нюдөө неэн, шанга түргэн амилна... Нюурын хүлэрөө, нюднаань уһан гарад гэнэ.
Курятин дьячогой урай хүлөө урилан ябна. Татана... Нэгэ минуташ болоогой зоболон-хабшууриинь шүдэйнь алдашхаба. Дьячок стул дээраан һуг харайн бодбо. Хургаа аман соогоо хэнэ. Шүдниинь байрдаа байба.
- Татааб! - бархирад гээд хэлнэ. - Шамай өөрэйш нүгөө дэлхэй дээрэ иигээд татуужан. Юуш шадхойдлаан, худтаад абха хабагой хадаа, оролдаанайш оршоодгой шамда. Ганса зоболон...
- Ши юундээ минии гарта бажуулдаабш! - гээд, фельдшер гаарна. - Би татнаб, а ши минии гариим түльхэнэш. Хэрэгтэ-хэрэггой хүүр хэлнэш... Тэнэг!
- Ши өөрөө тэнэгэш!
- Ши бэлхэнээр шүдэн абагдтаг гэжэ һаннууш? Абаад өөрөө туршаллаа! Колокольня
дээрэ гараад, колокол барабанить болаандли гээд һаннууш? (гааруулна). «Шадал үгэйш, шадал үгэйш!». Харлаа, намда! Харлаа, ши... Би господин Александр Иваныч Египетскын шүдэ абиимаб. Шамаан болхо тэрэ ехэ ноёнш нэгэш хүүр хэлээгой һуугаа. Шамда орходоо арюун сэбэр. Шамдля хүнэй гарта бажуулдаагой... Һуу, шамда хэлнэ бшууб!
- Ух! Хүлеэл даа, амяа абхиим... (һууба). Түргээр аба, түргээр!
- Намай һургаагой бай. Бэеэрээ мэднэм. Бурхан, иимэл зомшдаа, һургуулигой. Эдээнээр зүнтэгэлхэш байтараа! Амаа неэ... (хабшуургадана). Хирурги гээшэш, ахатан, неэдэ-наадан бэшэ... Энэш уншалга бэшэ... (мүйлэ баһа хахална). Бү хүдэл гэнэм... Шүдниинь үндэһэн хуушан, саашаа яһала ораан... (татна). Бү хүдлэ... Заа, заа... Бү хүдлэ...
(һаршаганаан). Иимэ гэжэ, мэдаам!
Вонмигласов хүдлөөгой һууна. Хүлэраан. Тэнэг нюдэ гарган, холоор хараад һууна.
Ондоо хабшуураар абхиимаад лэ... - гээд, аман соогоо фельдшер хэлнэ.
Ойндоо ороод, дьячок хургаяа аман соогоо хэнэ. Эбшэн шүднэйнь байрада хоёр болдогор юумэн ёдойн-шодойн баригдана.
- Муухай, ёртогор-яртагар шүдхэр.., - гээд, оло дахин аман соогоо хараана. - Тани эндэ һуулга, манда үхэл асархалта!
- Эндэ намда хүүр-шууяа гаргаллаа.., - фельдшер хабшуураа шкаф соо хэнэ. - Мунхаг... Бишайха шамай курсада байхадаш бургааһаар сохяан байна... Шамаан болхо господин Египетский, Александр Иваныч, Петербургада долоон ел соо һуугаа... Һургуультай... Ганса костюмиин зуун солхообой... Иимэ хүн аадал, шамдли хүнээр хэрэлднэгой... А ши ямар хүмшдаа?
Дьячок стол дээраан просфороёо абаад, хасараа гараараа үргэд гэн, түргэн газаашаа арилба...
Цыренжаб Чойропов баргажанаа аяалгаар оршуулга хэбэ.
С праздником!
И вот второй юмористический рассказ Антона Павловича Чехова «Хирургия», в моём переводе на баргузинский диалект бурятского языка (ранее опубликованный в газете «Нютаг хэлэн» и на этот раз по просьбе читателя Сэсэг Дугаровой: «Ямар hонирхолтой юумэ бэшэнэт, саашань бэшэжэ байгты».
А.П. Чехов. Хирургия (Шүдэ худтаха).
Хүдөөдэ, эмнэлгэйн газар. Докторынь һамгаа абхаа ондоотэй ябаа хуш. Орондонь фельдшер Курятин үлээ. Дүшөөд наһатай, маряатайшаг хүн. Чечунчово жилеткэнь, үмдэниинь хуушархаа һанаан. Нюур-шарайнь яһала бараг, бүри зохид гэхээр. Зүүн гараа долёобор дунда хурган хоёртоо муухай гэгшын үнэртэй сигара хабшуулаан.
Дьячок Вонмигласов газаагаан оржо ербэ. Үндэршэгаад, тапхагар бэхи бэ́йтэй үбгэн. Хүрэн рясатай, гүзээгээрээ арууһан үргэн бэһэ зүүгаан. Баруун нюдэндэнь сагаан үүлэн буугаан, тэрэнь нэгэ жаа хаагдад гэандли. Хамар дээрээ мэнгэтэй, холаан хархада, ехэшэг илааһандли гэхээр. Нюдөөрөө ханаар ород бурханай иконо хилагад гээд бэдирнэ. Икона теэд харагднагой, олоогой. Карболкатой ехэ бутыль хараад, урдань байгаад, хэрээһэлнэ. Улаан пулаад соогаанаа просфора гаргаад, толгойёо дохин фельдшерэй урай табьна.
- А-а, намда танай... - эбеэлнэ фельдшер. - Ямар хэрэгээр?
- Танда хэрэгтэйб, Сергей Кузьмич... Зүб, нээрээш. Псалтырь соо хэлэгднэ хиим: «Уугаашамни баян - бархираашамни нёлбоһо уһан соо шэнгаан». Һаяар һамгантяа сайяа уухаа һуугаад, бурхан даа, саашаа хоолойдом ороогой. Үхээл һааш дээрэ болоод байгаа. Амандаа балгаад - хабам үгэй! Шүдэн соом юум теэд болым. Хайшаа-яашаа... Ордолдно-ардалдна! Шэхэн соом баһа яагааб. Нэгэ яс-тад гээмайндли. «Согрешихом и беззаконновахом... Студными бо окалях душу грехми и в лености житие мое иждих» (псалтырь соогаан уншна). Нүгэл, нүгэлни, Сергей Кузьмич! Отец иерей литургиин һүүлээр зэмэлээ намайе, мохоогоо: «Үгэ зугаадаа - олон хүүртэйш. Үгэ хэлээшииш ойлгхоор бэшэ». Шэбшээд үзиид теэд, юу зугаалха, тэрээнаанш болхо амаа ангайха аргагойльби. Хуу хабдар, һүнёорөө унтхойш...
- Заа-заа... Һуугты. Амаа ангайлгагты!
Вонмигласов һуугаад, амаа ангайлгаба. Курятин буршагад гэнэ. Тамхинаан шарлад гэан шүдэд. Тэдээн соонь нэгэ нүхэтэй шүдэн харагдана.
- Аха ноёмни, отец диакон архи соо хрен хээд, дахаха гэһиимэдли хасартаа няагаад үзэ гээ. Туһа болоогой лэ-э тэрэнь. Гликерия Анисимовна, ай бурхан, үбдэнгой ябаг даа, Афон хадаан асараан нэгэ улаан ниткэ гартаа уяад ябха гээд үгөө. Һүн-молокогоор шүдөө баһа зайлха гээ. Нээрээ хэлэд гээ хада, би ниткайнь гартаа уяад ябааб. Һүөөр... зайлаагойб. Бурханаан айгааб. Пост тиихэдэ байгаа хиим...
- Мухар һүжэг... (фельдшер абяагой байба). - Худтажа ха́йха хэрэгтэй, Ефим Михеич!
- Та өөрөө мэдхойдтаа, Сергей Кузьмич. Юу хэхэеэ, хайшан гэхэеэ мэдхэ хиимт. Та һургууляйнь үзча гараа хатнайм даа. Үбшэ-хабша мэдэнгой ябагты. Һүни үдэриинш мэдэнгой мүргэжэ ябхабдь, нүхэндөө ортороо...
- Хэрэггой, байгиимааб даа... - гэжэ хэлнэ фельдшер, түмэр-түдгэ, тоног-зэбсэгэй шкаф соогоо юумэ бэдирэн. Эндэшни хатуу, шанга, һурамгай гар хэрэгтэй. Һаяар тандли хэрэгээр Александр Иваныч Египетский помещик больницада бэеэрээ ерээ. Баһа шүдниинь... Һургуультай, мэдээ-шадаагойнь үгэй хүн. Хаа-хаана ябаан, Петербургда долоон ел соо байгаа. Профессорнуудаар танил-татга ябаанаа зугаалаа. Үнидүүн хүүр хэлсээбдь. Сергей Кузьмич, абагты энэ шүдэймни, абыт гээ бшуу. Юундээ абаагой байхиимш теэд. Абха болоогойш даа. Баһа ойлгохо хэрэгтэй. Ямар-хэмэр шүдэм гэжэ. Арайн-тарайн шүдэд байна гэжэ худтаад абхаар бэшэ хиим. Нэгэ шүдэ хабшуураар абхаш. Нүгөө шүдэ хабшуураар абхаар бэшэ байхадань, ондоо зэмсэг шэлхэш. Тэрэш тиимэ хиим.
Фельдшер хараашална. Юугаар абхамняаб гэжэ. Харан-харан, хабшуур гартаа барьба.
- Заа, амаа неэгты, арзайлгагты…, - гэнэ «хирург». - Энээнишни иигээд, худтажа... Шүднэй мүйлэ хахалха хэрэгтэй. Хахална...
- Бэди, тэнэгүүд, мэднэгой бшуудь. Та теэд һураан байнагойдтаа энээндэ.
- Хүүр бү хэлэгты, амантнай неэлгээтэй...
Энээнииштаа абаад ха́йха бэлэн, зарьмандаа ганса үндүүниинь үлөөд байха. Байгты. Хүдлөөгой һуугты! Мүйлэйнь дахяад нэмээжэ хахална.
- Ма́ни бурхан Баабай, Бурхан Эхэ... Ввв...
- Бэшэ... энэ бэшэ, али хэн блэй теэд? Гарым табигты. Бажуугаагой табигты! Мэнэ, мэнэ, заа, заа... Бэлэн хэрэг бэшэ хиим...
- Бурхан... (һүүхирнэ). Ангелы! Ого-го... Татыш, татыш шангалаад! Табан ел аяар татнаш!
- Хирургиин хэрэг хиим... Татха бэлэй гэжэ татхаар бэшэ хиим... Энэ, энэ...
Вонмигласов үбдэгээ өөдэнь үргэнэ, хургадаа хүдэлгэнэ. Нюдөө неэн, шанга түргэн амилна... Нюурын хүлэрөө, нюднаань уһан гарад гэнэ.
Курятин дьячогой урай хүлөө урилан ябна. Татана... Нэгэ минуташ болоогой зоболон-хабшууриинь шүдэйнь алдашхаба. Дьячок стул дээраан һуг харайн бодбо. Хургаа аман соогоо хэнэ. Шүдниинь байрдаа байба.
- Татааб! - бархирад гээд хэлнэ. - Шамай өөрэйш нүгөө дэлхэй дээрэ иигээд татуужан. Юуш шадхойдлаан, худтаад абха хабагой хадаа, оролдаанайш оршоодгой шамда. Ганса зоболон...
- Ши юундээ минии гарта бажуулдаабш! - гээд, фельдшер гаарна. - Би татнаб, а ши минии гариим түльхэнэш. Хэрэгтэ-хэрэггой хүүр хэлнэш... Тэнэг!
- Ши өөрөө тэнэгэш!
- Ши бэлхэнээр шүдэн абагдтаг гэжэ һаннууш? Абаад өөрөө туршаллаа! Колокольня
дээрэ гараад, колокол барабанить болаандли гээд һаннууш? (гааруулна). «Шадал үгэйш, шадал үгэйш!». Харлаа, намда! Харлаа, ши... Би господин Александр Иваныч Египетскын шүдэ абиимаб. Шамаан болхо тэрэ ехэ ноёнш нэгэш хүүр хэлээгой һуугаа. Шамда орходоо арюун сэбэр. Шамдля хүнэй гарта бажуулдаагой... Һуу, шамда хэлнэ бшууб!
- Ух! Хүлеэл даа, амяа абхиим... (һууба). Түргээр аба, түргээр!
- Намай һургаагой бай. Бэеэрээ мэднэм. Бурхан, иимэл зомшдаа, һургуулигой. Эдээнээр зүнтэгэлхэш байтараа! Амаа неэ... (хабшуургадана). Хирурги гээшэш, ахатан, неэдэ-наадан бэшэ... Энэш уншалга бэшэ... (мүйлэ баһа хахална). Бү хүдэл гэнэм... Шүдниинь үндэһэн хуушан, саашаа яһала ораан... (татна). Бү хүдлэ... Заа, заа... Бү хүдлэ...
(һаршаганаан). Иимэ гэжэ, мэдаам!
Вонмигласов хүдлөөгой һууна. Хүлэраан. Тэнэг нюдэ гарган, холоор хараад һууна.
Ондоо хабшуураар абхиимаад лэ... - гээд, аман соогоо фельдшер хэлнэ.
Ойндоо ороод, дьячок хургаяа аман соогоо хэнэ. Эбшэн шүднэйнь байрада хоёр болдогор юумэн ёдойн-шодойн баригдана.
- Муухай, ёртогор-яртагар шүдхэр.., - гээд, оло дахин аман соогоо хараана. - Тани эндэ һуулга, манда үхэл асархалта!
- Эндэ намда хүүр-шууяа гаргаллаа.., - фельдшер хабшуураа шкаф соо хэнэ. - Мунхаг... Бишайха шамай курсада байхадаш бургааһаар сохяан байна... Шамаан болхо господин Египетский, Александр Иваныч, Петербургада долоон ел соо һуугаа... Һургуультай... Ганса костюмиин зуун солхообой... Иимэ хүн аадал, шамдли хүнээр хэрэлднэгой... А ши ямар хүмшдаа?
Дьячок стол дээраан просфороёо абаад, хасараа гараараа үргэд гэн, түргэн газаашаа арилба...
Цыренжаб Чойропов баргажанаа аяалгаар оршуулга хэбэ.
3475