Адууны мах иддэг цаг ирлээ.
Адууны махыг хүйтний улиралд биеийн илчээ алдаж хийрхэхээс сэргийлж иддэг. Адууны мах илчлэг өндөр, халуун чанарын мах болой… (Бидний дотны найз монгол-буриад блогчин Эрдэнэтуяа Бэлэгдэмбэрэл).
*****
Үбэл болбо тхиим, рецерт дахин би баһа дурадхахам байз. Долоон ел болоо бэшэгдаар…
Казы.
Адууни мяхаар гэртээ шануулаан колбаса ( хиимэ).
Средни Ази ямар нэгэ хэрэгээр ошоо хадаа, гээ түрүүн Казы гэжэ нэгэ муухай гоё эдьхиимэй асархаа шэбшээрэйт. Хүдииш тэрээни абаа хадатнай – всё равно гэртэлдэтнай хүртхой байха. Юундэб гэхэдүүг? … Казыеш хар малгаашаар, али үдэр гэрэлдэш, үдьчиин
боро хараанаарууг эдеэш хада хамаагой - без надоел болдоггойгэй. Намда веринэгойт, юу?
Казы гээшэмнай адууни мяхаар гэртэ шануулаан колбаса, бузар амтайгаар ангилхаан хажуутай, нежны-ы вкустай. Казы - гансал гэртээ бэлдаан эдеэн хиим, ондоо хаанашье ехээр hамжаан-наймаанда, хари гүрэндэш худалдахаар шандаггой.
Тэрээнииш амайран эдьхэдэ хамаагой, колбасадля нимгээр хэршээд, хажуу тээнь үшөө hонгино хэршээд нэмээ хадатнай болхо, только тэрэ hонгинаанаа кольцоонууша хээрэйгты - гоёохиин түлѳѳл даа, вообще казытнай ямарш остоол баян - дүүрэн болхгол даа, харжайгаарайгты даа! Ассорти хээш хада хамаагой (базаар копчёно колбаса, казы, шануулаан үхэрэ хэлэн юумэшэ худхаад).
…Урайн иишээ-тиишээ нүүжайгаан зон (кочевники, номады) адуунайш мяханаан дээриимэ үгэй гэж тоолдог байгиим. Тэдэшни тархитай зон байгаа хиим (мүнөөнэйхидли бэшэ), ойлгодог байгаа бшу даа, адуунш именно хүйтөөр эдьхэдэ хү, хүүни осоодьхи дулаасуулдаг гэжэ. Нүгөө мяхануудта орходоо, адуунайш мяхан белок, аминокислота юумээр баян хиим, хүн хүдииш эдеэ хадаа яахашгой, бузар хүнгэн, тааруу эдеэн хиим. Тэрнаан амяараа, хэзээш муухай болхой (урайни сагта ямар холодильник байгаа гээбш даа).
Средни Азидаш казыяа шанхадаа өөрэйнь рецептээр хэдэгэл даа, тэдээни хүсхѳѳр бэшиимааб даа («муу нохойн hанаан - долоон гүрөөhэни хойнаан» гэгшэ блег?). Но всё-таки туршаад үзхейдтяа. Казы шанхаан амяараа, эдэ зонш үшөө тэрнээ хатаагаад, коптиидаг. Тэрээни хүсөөр нүүдэл малшадта харгын холодо олон үдэр ябхадань бузар зохид байгаа хиим. Если зүбөөр подвал, погреб соогоо хадалгаадатнай, казытнай гурбан ел соо яахашгой! Тэрэш коньякдли тхиим, выдержакатай болходоо - үшөө амтатай, үнтэй-
сэнтэй байха.
Заа гэж, эхилээд туршхойдтяа…
Манда юун хэрэгтэйб гэхэдэ, 1 метр адуунай дотор (үхэрэйнхиие абжайбат, тэр дороо хахарха), 1 хиилэ адуунай зѳѳлэн мяха, 300 грамм адуунай үүхэ (айрбан хамаагой, таарха), хара перец - 1 сайнай ложка, баһа 1 столово ложка дабуун. Бэшэ мангюун- тангюун, укроп-чеснок хэрэггой. (Эннээ гурба-дүрбэ дахин ехээр хэжэ болхот - остоолдоо хүдии хүн болоошоороо).
Мяхан үүхэн хоёроо арбаад сантиметр полосконуудаар (ну, ута хирмасануудтал) хэршхэд. Тяам бэеэрээ мерхаан (эмалированна) тазик руу тэрнээ хээд, дабуулхат, перцээ нэмхэт, баруун гараараа зад бажуухат. Теэд мяхаяа дээраань марляар хушаад, хүйтэншэг газарта нэгэ-хоёр сутка байлгхат. Үшөө нэгэ дахин сагаа дунда багаарнь бажуугаа-худхаадатнай бүриш һайн байгаа.
Бүдүүн дотроо угаагаад, урбуулхат, дабуулаад, хүйтэн-халуун уһад соо очерьдёор зайлхад. Нэгэ конецаан начинкаа хэжэ эхилхэт, мяхаяа үүхэтэй андалджайгаад, шэхэхэд тэрэ дотор руугаа. Һүүлдэнь хоёр тэйгаань зад уяад, хүйтэн уһатай хастрюль соо хээрэйгты. Хоёр час хэриин шанхад, дунда зэргэйн гал дээрэ, абаар уһанаа бусалхада, Казыяа аальханаар эндэ-тэндаань белкээр хадхаарайгты (мяхани шүүһэн нюур руутнай һүржайгшаб, бэеэ гамнажа урайгаа хастрюльяа хабхаг баряарайгты).
Болаан боро эдеэеэ остоолдоо хүйтөөр хүргөөд табяадатнай дээрэ байгаа. Так-то халуугаарш эдьхээрал даа.
Врачууд эн-тэр хатаан, ямар жирна эдеэм, то-другое гэхэ байха, а-аа, тэдээни абяанда
бү орооройгты лэ-э. Казыгаан амтатай юумэн үгэй хиим!
Гэрэл-зураг соо: 1) Адуунай мяхан; 2) Омуун (омоһон); 3) Хята; 4) Казы.
Эдеэн болоо!
Амтатайгаар эдеэлэгты!
Цыренжаб Чойропов баргажанаа аялгаар бэшээ сэн.
Адууны махыг хүйтний улиралд биеийн илчээ алдаж хийрхэхээс сэргийлж иддэг. Адууны мах илчлэг өндөр, халуун чанарын мах болой… (Бидний дотны найз монгол-буриад блогчин Эрдэнэтуяа Бэлэгдэмбэрэл).
*****
Үбэл болбо тхиим, рецерт дахин би баһа дурадхахам байз. Долоон ел болоо бэшэгдаар…
Казы.
Адууни мяхаар гэртээ шануулаан колбаса ( хиимэ).
Средни Ази ямар нэгэ хэрэгээр ошоо хадаа, гээ түрүүн Казы гэжэ нэгэ муухай гоё эдьхиимэй асархаа шэбшээрэйт. Хүдииш тэрээни абаа хадатнай – всё равно гэртэлдэтнай хүртхой байха. Юундэб гэхэдүүг? … Казыеш хар малгаашаар, али үдэр гэрэлдэш, үдьчиин
боро хараанаарууг эдеэш хада хамаагой - без надоел болдоггойгэй. Намда веринэгойт, юу?
Казы гээшэмнай адууни мяхаар гэртэ шануулаан колбаса, бузар амтайгаар ангилхаан хажуутай, нежны-ы вкустай. Казы - гансал гэртээ бэлдаан эдеэн хиим, ондоо хаанашье ехээр hамжаан-наймаанда, хари гүрэндэш худалдахаар шандаггой.
Тэрээнииш амайран эдьхэдэ хамаагой, колбасадля нимгээр хэршээд, хажуу тээнь үшөө hонгино хэршээд нэмээ хадатнай болхо, только тэрэ hонгинаанаа кольцоонууша хээрэйгты - гоёохиин түлѳѳл даа, вообще казытнай ямарш остоол баян - дүүрэн болхгол даа, харжайгаарайгты даа! Ассорти хээш хада хамаагой (базаар копчёно колбаса, казы, шануулаан үхэрэ хэлэн юумэшэ худхаад).
…Урайн иишээ-тиишээ нүүжайгаан зон (кочевники, номады) адуунайш мяханаан дээриимэ үгэй гэж тоолдог байгиим. Тэдэшни тархитай зон байгаа хиим (мүнөөнэйхидли бэшэ), ойлгодог байгаа бшу даа, адуунш именно хүйтөөр эдьхэдэ хү, хүүни осоодьхи дулаасуулдаг гэжэ. Нүгөө мяхануудта орходоо, адуунайш мяхан белок, аминокислота юумээр баян хиим, хүн хүдииш эдеэ хадаа яахашгой, бузар хүнгэн, тааруу эдеэн хиим. Тэрнаан амяараа, хэзээш муухай болхой (урайни сагта ямар холодильник байгаа гээбш даа).
Средни Азидаш казыяа шанхадаа өөрэйнь рецептээр хэдэгэл даа, тэдээни хүсхѳѳр бэшиимааб даа («муу нохойн hанаан - долоон гүрөөhэни хойнаан» гэгшэ блег?). Но всё-таки туршаад үзхейдтяа. Казы шанхаан амяараа, эдэ зонш үшөө тэрнээ хатаагаад, коптиидаг. Тэрээни хүсөөр нүүдэл малшадта харгын холодо олон үдэр ябхадань бузар зохид байгаа хиим. Если зүбөөр подвал, погреб соогоо хадалгаадатнай, казытнай гурбан ел соо яахашгой! Тэрэш коньякдли тхиим, выдержакатай болходоо - үшөө амтатай, үнтэй-
сэнтэй байха.
Заа гэж, эхилээд туршхойдтяа…
Манда юун хэрэгтэйб гэхэдэ, 1 метр адуунай дотор (үхэрэйнхиие абжайбат, тэр дороо хахарха), 1 хиилэ адуунай зѳѳлэн мяха, 300 грамм адуунай үүхэ (айрбан хамаагой, таарха), хара перец - 1 сайнай ложка, баһа 1 столово ложка дабуун. Бэшэ мангюун- тангюун, укроп-чеснок хэрэггой. (Эннээ гурба-дүрбэ дахин ехээр хэжэ болхот - остоолдоо хүдии хүн болоошоороо).
Мяхан үүхэн хоёроо арбаад сантиметр полосконуудаар (ну, ута хирмасануудтал) хэршхэд. Тяам бэеэрээ мерхаан (эмалированна) тазик руу тэрнээ хээд, дабуулхат, перцээ нэмхэт, баруун гараараа зад бажуухат. Теэд мяхаяа дээраань марляар хушаад, хүйтэншэг газарта нэгэ-хоёр сутка байлгхат. Үшөө нэгэ дахин сагаа дунда багаарнь бажуугаа-худхаадатнай бүриш һайн байгаа.
Бүдүүн дотроо угаагаад, урбуулхат, дабуулаад, хүйтэн-халуун уһад соо очерьдёор зайлхад. Нэгэ конецаан начинкаа хэжэ эхилхэт, мяхаяа үүхэтэй андалджайгаад, шэхэхэд тэрэ дотор руугаа. Һүүлдэнь хоёр тэйгаань зад уяад, хүйтэн уһатай хастрюль соо хээрэйгты. Хоёр час хэриин шанхад, дунда зэргэйн гал дээрэ, абаар уһанаа бусалхада, Казыяа аальханаар эндэ-тэндаань белкээр хадхаарайгты (мяхани шүүһэн нюур руутнай һүржайгшаб, бэеэ гамнажа урайгаа хастрюльяа хабхаг баряарайгты).
Болаан боро эдеэеэ остоолдоо хүйтөөр хүргөөд табяадатнай дээрэ байгаа. Так-то халуугаарш эдьхээрал даа.
Врачууд эн-тэр хатаан, ямар жирна эдеэм, то-другое гэхэ байха, а-аа, тэдээни абяанда
бү орооройгты лэ-э. Казыгаан амтатай юумэн үгэй хиим!
Гэрэл-зураг соо: 1) Адуунай мяхан; 2) Омуун (омоһон); 3) Хята; 4) Казы.
Эдеэн болоо!
Амтатайгаар эдеэлэгты!
Цыренжаб Чойропов баргажанаа аялгаар бэшээ сэн.
3775