Мүнгөөр хэгдаан эдэ хоёр бүтээл намда ехээр һайшаагдадаг!
«Ёдоохон»-домбо, мүн агууехэ нютагаймнай хүбүүн Элбек-Доржи Ринчиногой портсигар...
Мүнгөөр хэгдаан зүйл урайн сагаан хойшо манай угсаата зон ходо хэрэглэжэ ябаа. Энээнэй шалтагааниинь элдэб байдаг: мүнгэн хүнэй бэедэ хоро хохидол асардаггой; һайханаар харагдаад байдаг металл; гэрэй досоохи гоё шэмэглэл болдог; ашаглахада - зохид; эмнэлгыншье шэнжэ шанартай байжа болхо...
I. Үндэр гонзогор бэетэй сайн домбо манай Баргажан нютагай дэбисхэр дээрэ «ёдоохон» гээд нэрлэдэг байгаа. Һайн «байтуун»-сай болгохын тула, энэ ёдоохон соогоо бусалаан уһаар «хирпиисэ» сай байхабайтай худхаад, буулгадаг байгаа.
Үбһэ хуряалгайн үедэ «минюухэйдээ» ногоо сабшажа байгаан наһатайшуул малгаашни - үдэрэй - үдчиин эдеэлгэндээ хюһаран үнеэнаан гараан үдхэн сайлгаса хээд, амтатай һайхан сай шандагшаан. Бухал шэрдэг биштхаан манда зарьматалдаа иимэ сай а́йгалха, юундэб гэхдүүг, һүүлдэнь бригадайн хүдмэриин хойнаан эдэ багашуул бухалнууша шэржэ үхаабз гэан һанаатайгаар.
Баргажан бурайдуудай зарьма үгэнүүдэй тайлбари бэшчэ абаада иимэ байна:
- «Сайлгаса» - сайда нэмээхэ һүн;
- «Хюһаран үнеэн» - тугаллаар долоо-найма һара болаан үнеэн, һүниинь теэд үдхэн, тоһолиг болдог;
- «Байтуун» - таргуун болтороо тэжээгдаан адуун (гүүн), үбэлэй үүсэ болдог; «байтуун сай» - яһала эдеэшаан, амтатай, үдхэн һүөөр сайлгаан «байхбайтай» сай;
- «Ёдоохон» - өөдөө ёдойгаан ехэ бэшэ үбүүни сомоо; «ёдоохон» - сай буулгаха үндэр гонзогор домбо...
II. Мүнгэн портсигар 1920-д романтична онуудта бата бэхи байдалай шэнжиин тэмдэг болдог байгаа.
Футляриинь мүнгөөр хэгдаан, эмаляар будагдаан, үнэтэ шулуугаар шэмэглээтэй.
Тэрэ үедэ мүнгэн портсигар болбол албанай хэрэгтэ шалгараан зондо шагнал болгон барюулагдадаг байгаа. «Улаан комиссар» Элбек-Доржи Ринчино, магад, «Улаан сагда» гэан Буряад гвардиин ажал амжалтатайгаар хүтэлөөнэй гү даа, али барон Унгернын сагаантанай сэрэг эрэлхэг зоригтойгоор бута сохилсооной түлөө Дайшалхы Улаан Тугай орден абахадаа, хажуугаарань баһа шагнагдажа болоо.
«Антикварна» хэрэгсэлнүүд мүнөө сагта урайни элдэб юумэ суглуулдаг зондо үндэрөөр сэгнэгдэдэг болоо, юундэб гэхэдэ, үнэ сэнтэй зүйл болно хиим. Хуушан гарай тамхинай иимэ хэрэгсэлнүүд мүнөө үеын бидэнэртэ түүхын нэгэ хэһэг абажа асараа бшуу даа гэхээр...
III. Минии гэр бүлэймни ханза соо яһала ехэ хэмжээнэй нэгэ мүнгэн халбага бии байгаа, барюулайнь ара талада «1908» тооной тэмдэг табяатай. Энэ болбол Чойропов Цыдэб Бадмаевич гэжэ нэрэ обогтой минии эсэгэйн түраан елдэ нютагаймнай дархашуулай нэгэн иимэ бүтээл хэан байгаа бшуу даа (захилаар юм гү, али бэлэг болгон?).
Одоо мүнөө тэрэ үедэ зарьма урагуудаа шагнажа, эндүү гаргааб гэжэ ехэл харамнан шаналдагаб: институдэйнгээ ювелирна мастерскойдо мүнгэн халбагаяа хайлуулжа, ондоо бүтээл хүүлээ бшууб. Урайни хомор зүйл мүнөө үеын эхэнэр хүнэй гартаа зүүхэ бугааг болгоо хиимпи (хүдииш һайханаар харагдадагш хадань, харамтай). Хани нүхэрни баяртай байдаг, харин би одоошгаан тиимэ бэшэ бшууб...
Фото-зураг дээрэ: Сай буулгаха ёдоохон домбо; Буряад республикайн үндэһэ һуури табилсагша Элбек-Доржи Ринчиногой мүнгэн портсигар (хубисхалша хүнэй ураг удамайнь нэгэн Андрей Ринчиногой гэрэйнь ханзаан); Эхэнэр хүнэй гартахи мүнгэн бугааг.
Цыренжаб Чойропов. Баргажан буряадуудай зугаалдаг аялгаар бэшэгдэбэ.
«Ёдоохон»-домбо, мүн агууехэ нютагаймнай хүбүүн Элбек-Доржи Ринчиногой портсигар...
Мүнгөөр хэгдаан зүйл урайн сагаан хойшо манай угсаата зон ходо хэрэглэжэ ябаа. Энээнэй шалтагааниинь элдэб байдаг: мүнгэн хүнэй бэедэ хоро хохидол асардаггой; һайханаар харагдаад байдаг металл; гэрэй досоохи гоё шэмэглэл болдог; ашаглахада - зохид; эмнэлгыншье шэнжэ шанартай байжа болхо...
I. Үндэр гонзогор бэетэй сайн домбо манай Баргажан нютагай дэбисхэр дээрэ «ёдоохон» гээд нэрлэдэг байгаа. Һайн «байтуун»-сай болгохын тула, энэ ёдоохон соогоо бусалаан уһаар «хирпиисэ» сай байхабайтай худхаад, буулгадаг байгаа.
Үбһэ хуряалгайн үедэ «минюухэйдээ» ногоо сабшажа байгаан наһатайшуул малгаашни - үдэрэй - үдчиин эдеэлгэндээ хюһаран үнеэнаан гараан үдхэн сайлгаса хээд, амтатай һайхан сай шандагшаан. Бухал шэрдэг биштхаан манда зарьматалдаа иимэ сай а́йгалха, юундэб гэхдүүг, һүүлдэнь бригадайн хүдмэриин хойнаан эдэ багашуул бухалнууша шэржэ үхаабз гэан һанаатайгаар.
Баргажан бурайдуудай зарьма үгэнүүдэй тайлбари бэшчэ абаада иимэ байна:
- «Сайлгаса» - сайда нэмээхэ һүн;
- «Хюһаран үнеэн» - тугаллаар долоо-найма һара болаан үнеэн, һүниинь теэд үдхэн, тоһолиг болдог;
- «Байтуун» - таргуун болтороо тэжээгдаан адуун (гүүн), үбэлэй үүсэ болдог; «байтуун сай» - яһала эдеэшаан, амтатай, үдхэн һүөөр сайлгаан «байхбайтай» сай;
- «Ёдоохон» - өөдөө ёдойгаан ехэ бэшэ үбүүни сомоо; «ёдоохон» - сай буулгаха үндэр гонзогор домбо...
II. Мүнгэн портсигар 1920-д романтична онуудта бата бэхи байдалай шэнжиин тэмдэг болдог байгаа.
Футляриинь мүнгөөр хэгдаан, эмаляар будагдаан, үнэтэ шулуугаар шэмэглээтэй.
Тэрэ үедэ мүнгэн портсигар болбол албанай хэрэгтэ шалгараан зондо шагнал болгон барюулагдадаг байгаа. «Улаан комиссар» Элбек-Доржи Ринчино, магад, «Улаан сагда» гэан Буряад гвардиин ажал амжалтатайгаар хүтэлөөнэй гү даа, али барон Унгернын сагаантанай сэрэг эрэлхэг зоригтойгоор бута сохилсооной түлөө Дайшалхы Улаан Тугай орден абахадаа, хажуугаарань баһа шагнагдажа болоо.
«Антикварна» хэрэгсэлнүүд мүнөө сагта урайни элдэб юумэ суглуулдаг зондо үндэрөөр сэгнэгдэдэг болоо, юундэб гэхэдэ, үнэ сэнтэй зүйл болно хиим. Хуушан гарай тамхинай иимэ хэрэгсэлнүүд мүнөө үеын бидэнэртэ түүхын нэгэ хэһэг абажа асараа бшуу даа гэхээр...
III. Минии гэр бүлэймни ханза соо яһала ехэ хэмжээнэй нэгэ мүнгэн халбага бии байгаа, барюулайнь ара талада «1908» тооной тэмдэг табяатай. Энэ болбол Чойропов Цыдэб Бадмаевич гэжэ нэрэ обогтой минии эсэгэйн түраан елдэ нютагаймнай дархашуулай нэгэн иимэ бүтээл хэан байгаа бшуу даа (захилаар юм гү, али бэлэг болгон?).
Одоо мүнөө тэрэ үедэ зарьма урагуудаа шагнажа, эндүү гаргааб гэжэ ехэл харамнан шаналдагаб: институдэйнгээ ювелирна мастерскойдо мүнгэн халбагаяа хайлуулжа, ондоо бүтээл хүүлээ бшууб. Урайни хомор зүйл мүнөө үеын эхэнэр хүнэй гартаа зүүхэ бугааг болгоо хиимпи (хүдииш һайханаар харагдадагш хадань, харамтай). Хани нүхэрни баяртай байдаг, харин би одоошгаан тиимэ бэшэ бшууб...
Фото-зураг дээрэ: Сай буулгаха ёдоохон домбо; Буряад республикайн үндэһэ һуури табилсагша Элбек-Доржи Ринчиногой мүнгэн портсигар (хубисхалша хүнэй ураг удамайнь нэгэн Андрей Ринчиногой гэрэйнь ханзаан); Эхэнэр хүнэй гартахи мүнгэн бугааг.
Цыренжаб Чойропов. Баргажан буряадуудай зугаалдаг аялгаар бэшэгдэбэ.
2676