С Международным днём танца (29 апреля 2023 года)!
Этот праздник искусства объединяет людей, позволяя им говорить на одном языке - языке танца.
Танцы - древний вид искусства, который сочетает в себе ритмичные движения, захватывающее зрелище, гамму чувств и эмоций. Помнится, в один из студенческих годков мне приходилось писать и защитить реферат по эстетике. И проф. кафедры эстетики философского факультета Ленинградского университета Валерий Владимирович Селиванов и студенты-сокурсники выразили удивление и даже веселье по поводу одного моего «изречения»: «Танцы - самый первый вид искусства! Древние люди перед охотой неистово и безудержно подпрыгивали и плясали с некоей «мотивировкой»: «Больше будешь танцевать - больше мяса будет!».
Всех, кто не может оставаться на месте, когда слышит музыку, поздравляем с Международным днём танца!
Танец - это зашифрованный язык движений, это скорость и вихри эмоций. Танец - это больше, чем слова. Танцуйте, раскрывайтесь в танце, и открывайте для себя других людей. Пусть зажигательный танец вашей жизни не останавливается никогда!
*****
В день Всемирного Дня танца хотелось бы, чтобы вы ознакомились с высказываниями выдающегося деятеля бурятского искусства и культуры Дандара Жаповича Бадлуева о бурятских танцах «Ёхор». Думается, что многие суждения автора не потеряли актуальности и сегодня.
«Ёхороо түхэреэн круг хэжэ, сугтаа дуулабал, ехэ шанга хүшэн гарха!». («Нютаг хэлэн» № 9. - 1 июня 2016 г.).
«Сэрэгэ үйдэ залуу байгаабдь, эсэшхэгой һамди даа. Үдэртөө хүдлөөд, үдьчэндөө ёхорто ошхош, так-то не унывали. Ёхорто хоёр километр ябгалдаар ошхош хатархаяа клуб соо, Загуланаан - Кузнецы руу. Мүнөө ёхор посмотрела, какой это ёхор-то, так себе ходят и поют...
А в наше время ёхор не такой был, мы скакали-то чо, а тут скачут что ли? Митиин только харайлдана хим. У нас ёхор был «Һээлас»: түргөөр ябаад бүтүү хүлөөрөө иижэ байгаад, «Япон хатарыш!». Нынче такого нет, это не ёхор... Они не хатарикают, а только ходят. «Япон хатарыш!» - надо ногами действовать, байжа-байжа, осоо газаа мүнөө хатарнагой: осоошоо ороод, газаашаа гараад хатарнагүй, ноги и руки должны шевелиться. Ёхор у нас был очень ритмичный, түргэн танец байгаа: «Һэлаас-һэлас ёроолоо, һылаас- һэлаас айдарлаа». Празднигта все ёхорили». (90 наһатай - 2016 ондо - Александра Ивановна Гордина-Бураева, Качугска аймагай Загулан нютагай. Улаан-Үдэдэ ажаһууна).
Д.Ж. Бадлуев: "Ёхоромнай - манай буряад зоной урданай юумэн хадаа, хүнүүдээ нэгэдүүлнэ, хуу барандаа тойроод, хатараад, гар гараа барилсхадаа, удхатай юумэн болнол даа. Ёхороо дуулжа шадха хэрэгтэй. Урайнай ёхорой гээл шухалынь - ёхорой дуун. Урданай хүдэлгөөн, абяан, дуун - хуу удхатай, если с научной точки зрения посмотреть, уг гарбалайнгаа үндэһынь абаад ябажа, манай нэрынь, хүни нюдэндэ харагдкой, энэ манай арадай генетический код, тэрээн соомнай урайни дуун хатар соо хуу байна, бидэ тэрээнээ мэднэгой химбиб даа, хүни нюдэндэ харагдкойм тэрш. Тиигээш һаа хадаа ёхор - ехэ гүнзэгы удхатай, ехэ шухала юумэн гээшэ.
Ёхор дуулжа, ёхор хатаржа һураха хэрэгтэй. Миин гар гараа барилсаад гүйбэл - заа эффект болхо, но стопроцентно хүн абажа шадаккой - ёхорой хүсэ хүндэ орногой хиим даа. Ёхорто заатагой һурха хэрэгтэй! «Байгал» театарай биди миин һонирхол гарганабдэ. Хүнүүдш өөһэдөө ёхорто дуртай байна. Гар гараа баряад, гүйлдэнэ, харайлдана, но не осознают всего этого.
Эндэтнай государственна программа должна быть, потому что зааханһаан детска саадаан, школаан һургаха хэрэгтэй. Иимэ урайнай дуунууд байна, тиимэ текстнүүд байна, тиимэ хүдэлгөөнүүд байна, тиимэ аялга байгаа энэ-тэр гээд хуу зааханаан үсибүүдии һургабал һайн байгаа, школада отдельна предмет байха ёһотой. Үсибүүд ехэ болходоо хуу барандаа суглараад лэ, всё, шангаар ёхороо түхэреэн круг хэбэл, сугтаа дуулабал, - ехэ шанга хүшэн гарха болно, это было бы очень важно!
Нютаг нютагта ёхор хуу ондо-ондоо - тэрэнь һайн. Манай Түнхэнэй нютагуудта хоорондоо тиим нэгэ адлишуул даа. Зааха дууниинь, аялганынь ондоошог, но тиимэ ехэ ондоо юумэн үгой, теэд иркутска буряадаан ёхорнай холо ондоо. Эхиридүүд, булагадууд - ондоо, баргажан - тоже ондоо. Урайнай ном соо бэшэгднэл даа - ехэ шамбай эрэшүүл- воинууд ёхор хатархадаа хүлэёо үбдэг хүрсэр дэбхэржэ - хатаржа байгаад, газар руу оржайһан шэнги болдог байгаа.
Качугай 90-тэй эхэнэр ёхор харуулаад, бэшэжэ абха байгаа видео дээр. Те Качугшни холо, эрхүүгэй буряадуудш ехэ халуун шуһатайгаар хатардаг, түргэн-түргэн собхорж байжа.
Европейска путешественник эвенкнууд тухай 1700 оноор бэшаан байна: эвенкнууд хатархадаа, ехэ шангаар, дэбхэрэн хатаржа, бүри халуун шуһатайяа харуулаа, урид аальханаар захалаад, һүүлдэнь шанга боло-болоһаар, просто в неистовстве хатаржа захалжа эхилээ гэнэ, дэбхэржэ байгаад. Хүнээ хүсэжэ ядаад байхадань, хажууда байһан нохой баряад, хоёр гараан, хатархадаа нохойгоо хоёр талаан барьжа раздирают гэнэ. Һүүлдэ яхадуудаарш эвенкнууд нэгэдхэдээ, зааха аалин болоо, яхадууди зангаар эвенкнуудэй ёхоринь аалиншаг болоо гэнэ. Минии һанхада, Эрхүүгэй буряадууд ехэ шангаар хатаржа байгаа.
Түнхэнэй урайни ёхор би заахандаа һанхадаа, зарьма-зарьма темпераментна хүндынь дэбхэрэнгой байгаал даа, миин баряад лэ «Налаг-налаг» гэхэдээ, бэйниинь темпераментно, но дэбхэрэнгой тойролдхо, но дуулхадаа шанга, «заводила» обязательно ёхорнуудта байгаа. Конечно, мүнөөмнай 90-тэй бабушка «Ночь ёхора» хархадаа хэлээ даа, хүнүүдш миин гараа баряад гүйлдэнэ, ёхор мэдэккой зон. Фонограмма табьнабдь, те баараадуудш ёхор мэдэккой, үгынь мэдэккой, ёхорой хүдэлгөөниинь мэдэккой. Но хотя бы так на первых порах!
Хүдидьхэ жэлээ хэлнэб даа - надо нам Министерство образования, Министерство культуры, республикын гулваа, аймагуудай гулвануудаа суглуулаад, хөөрөө хэхэ гэжэ. Это же прямое воспитание молодого поколения, духа патриотизма, духовного сознания, это же очень важная часть становления человека. Но они, люди во власти, не обращают внимания, эдэшни хуу хозяйство, политика, экономика - важно гэжэ тоолно хиим, но на самом начале духовное развитие на первом месте должно быть. Буряад соо байһан хүнүүд газар дайдаяа хуу урданай үбгэд-хүгшэдэй ёһоор тасидаг байгаа: уһан соогоо бү нёлбо, газар бү малта, модо бү отоло, модоной гэшүү бү хухала, гал руугаа юу шорой, бог шэднэш гэхэ мэтэ, - тэрэтнай хуу воспитани болдог байгаа, мүнөө у многих людей экологического сознания нету, экология культуры, природы - хуу таһараа, үгой болоо. Хүды жэл болоод, - это же плоды приносит! А государственные мужи об этом не думают, им бы только хозяйство, если бы они взялись за это дело и посмотрели на вещи с другой стороны... Что уж говорить, если буряад хэлэ практически запрещают?! «Ночь ёхора» инчаа-тэнчаа ехэ дэлгэржэ байна, тэрээндэ засаг түрэ нэг дахин мүнгэ үгөө - 300-500 мянга на такой огромный праздник, и всё... потом - позабыли.
Үбэлдөө сугларжа хүүд «Глобальный ёхор» хэнэ. Минии һанхада, үбэлдөө ёхор хэн хатаржа байһым? Хайжа гээд хүйтэндэ хүнүүд дэгэлээрээ дэбхэрхым? Если клуб байбал - хатарха байгаа, газаа хүйтэндэ ямар хүн ёхор хатаржайгым - би урдань хараагойб даа. Энэш нажарай танец. Урданиинь ажалаа хуу дүүргээд, барандаа суглараад, наадажа-неэлдэжэ, танисалдажа, һамга юумэй абжа байдаг байгаа. Тиимууг? «Глобальный ёхор» - хорошо, конечно, но гараа барилдаад, үбэлдөө 5 минута соо «хатарикают» - это у них называется «Глобальный ёхор». Можно объединить его с «Ночью ёхора». Почему бы нет? На «Глобальный ёхор» они же, власти, миллион дают.
Битнай Хонгодориадада раньше не участвовал, манашни театр энчаа-тэнчаа ябаад, Хонгориадада оролсожо шаддагкой байгаабдь. Юундэб гэхэдүүг? Театрнай июнь һар соо гастрольдо ябана хиим. Нэгэш дахи ошчо үзөөгойб. Мүнөө «Хонгодоорой Соло» концерт хээбдь. Дүрбэн аймагаан ноёд хатады уряабда, гулваануудын, райсоведэй ноёдууд ерээ, эндэ городой землячествын дарганууд байгаа. Һайнаар үнгэрөө гэжэ һананам. Хуу барандаа ерээ, молодцы, хуу яагаа сцена дээрэ гаржа байжа үгэ хэлээ: уг гарбалаа һэргээеэ, үри хүүгэдтээ ёһо заншалаа дамжуулаяа, һургаяа гэжэ байжа. «Байгал» театаряал яан даа, магтанал даа: «Та иимэ бэрхэт, иимэ юумэ суглуулжа байнат» г.м. Хуу булта хонгоодоройнгоо һүлдэ дээшэнь үргэжэ, хүнэйнгөө зүрхэ сэдьхэл соо оруулха хэрэгтэй гэлсээ. Хуу нэгэдэжэ, дээшээ бодхо хэрэгтэй.
Тэрэмнэй не говорит о том, что буряадуудаа һалгаахамнай гэһэндли. Тэрш, наоборот, өөрөө түраан хүн өөрынгөө уг гарбалы мэдэхэ ёһотой. Тиимууг? Уг гарьбалаа мэдэнгой яббал, хэндэш хэрэгкой хүн болоод ябашахаш. Тиигээд уг гарбалаа, урданайнгаа ёһо заншал, дуу хатаараа, өөрынгөө хэле мэдээд яббал ондоо хүнтэй зугаалхадаа - состоявшийся человек болхо бшуу.
Хоринууд, хонгоодорнууд, эхирэд булагадууд, сартуул сонгоолнууд - хуу бэеэ мэдэһэн хүнүүд, на равных встречаются, «восток-запад» гэнгойеэр. Тэрэш зүб хэрэг болжайна мүнөө. Тиигээд Хонгодориададаа ошогты гэжэ Аларяа ноёниинь урилга абаад ерээ, ошыт даа, ябыт даа гэнэ. Концертаяа харуулхаяа һанабалши - алта мүнгэмнай үгой. Мүнөөш иимэ концерт, олон артистууды, дууша, хатарша, хүгжэмшэ хүнүүды абаашабал, харгын мүнгэн, байрын, эдьхэ уухын мүнгэн хэрэгтэй. Манай «Байгал» театр өөртөө тиимэ мүнгэгой. Мүнөө кризис болоод, өөдөө совсем уруу-дуруу, мүнгэ алтагой болшоод, тиигээд лэ ехэ ядажа зобожо байха зонбибдэ. Конечно, концертэ Хонгодориада абаашабал ехэ һайн, гоё байгаа. Районгуудташ баһа тиимэ арга юумэ ехэ үгойл даа, посевной болно.
Местные Алайрай хүнүүд должны решать, конечно; тэндэхи юумээ һайнаар үнгэркэ гэжэ оролдоно, «круглый стол» болоо. Тэндээ зугаалхада хэлнаан - но-о ошхобдь гэжэ. Гурбан районгуудай ноёд делегаци юумээ абаад, ошхобдь гэлсэнэ, тэрэнь те һайн. Һүүлдэ биде обязательно Аларь ошхобдь. Баарһадуудшни маанадаан таһаршоод, урданайнгаа дуунууды мэдэгкой юм байна, би хэлаам: тэндээ ёхор хэжэ байгты гэжэ. Мүнөө тэдэш ёхор программа соогоо оруулаа.
Нютагай хэлэн мартагдажа, буруу юумэн болжо байна даа. Би нэгэ хэды жэл саана ном абааб, тэндэм рассказы, сказки иркутские на иркутском диалекте всё было написано. О-о, ямар гоёор тэрээни уншаа бэлэйб, так смачно написано было! Очень интересно - до сих пор помню.
«Буха ноёни тайлга» хэхэдээ, специально урайни гурбан ёхор шэлэжэ абаабди. Но нэгэниинь «Осоо» - советска сагай ёхор, хамаагойл даа те. Урайн ёхор хашан гээд хатардаг байгааб гэжэ Улаан-Үдэдэ урайнсяал нэгэ хүды хүнүүдаан - Василий Шагжиевич, Октябрина Дышеновна - юумэды мы записали, купледууды, ёхороо бэшээд, распространяли по Интернету. Би өөрөө Түнхэндөө Далхайда школдо ошчо, үсибүүды, багшанууды суглуулжа абаад, ёхороор урок, мастер-классы проводил, заахан үсибүүд байгаа. Они всё выучили ёхорно дуунууды с интересом, пели и танцевали. Клуб соонь хүнүүды суглуулжа, хатарааб (хараажа байжа суглуулааб клуб соо зониие...). «Буха-ноён тайлгани» хойнаан хүнүүд очень довольные были, но всё равно они разучились танцевать ёхор. Һүүлдэ намда зон хэлээ: «Гоё байгаа. Үргэлжэлүүлыт лэ саашань, как бальзам на душу унаа, гоё даа!». Хүдөөдэ иимэ найрнууд үсөөн болно, хүдөөдэ хүнэй һүлдэ унаад байна. Дух их надо поднимать!».
Дандар Бадлуев, директор театра «Байкал», заслуженный деятель искусств России, лауреат государственной премии РБ, лауреат премии Правительства России в области культуры.
Түрэл һайхан Түнхэнээ аялгаар материал эльгээгээ.
Этот праздник искусства объединяет людей, позволяя им говорить на одном языке - языке танца.
Танцы - древний вид искусства, который сочетает в себе ритмичные движения, захватывающее зрелище, гамму чувств и эмоций. Помнится, в один из студенческих годков мне приходилось писать и защитить реферат по эстетике. И проф. кафедры эстетики философского факультета Ленинградского университета Валерий Владимирович Селиванов и студенты-сокурсники выразили удивление и даже веселье по поводу одного моего «изречения»: «Танцы - самый первый вид искусства! Древние люди перед охотой неистово и безудержно подпрыгивали и плясали с некоей «мотивировкой»: «Больше будешь танцевать - больше мяса будет!».
Всех, кто не может оставаться на месте, когда слышит музыку, поздравляем с Международным днём танца!
Танец - это зашифрованный язык движений, это скорость и вихри эмоций. Танец - это больше, чем слова. Танцуйте, раскрывайтесь в танце, и открывайте для себя других людей. Пусть зажигательный танец вашей жизни не останавливается никогда!
*****
В день Всемирного Дня танца хотелось бы, чтобы вы ознакомились с высказываниями выдающегося деятеля бурятского искусства и культуры Дандара Жаповича Бадлуева о бурятских танцах «Ёхор». Думается, что многие суждения автора не потеряли актуальности и сегодня.
«Ёхороо түхэреэн круг хэжэ, сугтаа дуулабал, ехэ шанга хүшэн гарха!». («Нютаг хэлэн» № 9. - 1 июня 2016 г.).
«Сэрэгэ үйдэ залуу байгаабдь, эсэшхэгой һамди даа. Үдэртөө хүдлөөд, үдьчэндөө ёхорто ошхош, так-то не унывали. Ёхорто хоёр километр ябгалдаар ошхош хатархаяа клуб соо, Загуланаан - Кузнецы руу. Мүнөө ёхор посмотрела, какой это ёхор-то, так себе ходят и поют...
А в наше время ёхор не такой был, мы скакали-то чо, а тут скачут что ли? Митиин только харайлдана хим. У нас ёхор был «Һээлас»: түргөөр ябаад бүтүү хүлөөрөө иижэ байгаад, «Япон хатарыш!». Нынче такого нет, это не ёхор... Они не хатарикают, а только ходят. «Япон хатарыш!» - надо ногами действовать, байжа-байжа, осоо газаа мүнөө хатарнагой: осоошоо ороод, газаашаа гараад хатарнагүй, ноги и руки должны шевелиться. Ёхор у нас был очень ритмичный, түргэн танец байгаа: «Һэлаас-һэлас ёроолоо, һылаас- һэлаас айдарлаа». Празднигта все ёхорили». (90 наһатай - 2016 ондо - Александра Ивановна Гордина-Бураева, Качугска аймагай Загулан нютагай. Улаан-Үдэдэ ажаһууна).
Д.Ж. Бадлуев: "Ёхоромнай - манай буряад зоной урданай юумэн хадаа, хүнүүдээ нэгэдүүлнэ, хуу барандаа тойроод, хатараад, гар гараа барилсхадаа, удхатай юумэн болнол даа. Ёхороо дуулжа шадха хэрэгтэй. Урайнай ёхорой гээл шухалынь - ёхорой дуун. Урданай хүдэлгөөн, абяан, дуун - хуу удхатай, если с научной точки зрения посмотреть, уг гарбалайнгаа үндэһынь абаад ябажа, манай нэрынь, хүни нюдэндэ харагдкой, энэ манай арадай генетический код, тэрээн соомнай урайни дуун хатар соо хуу байна, бидэ тэрээнээ мэднэгой химбиб даа, хүни нюдэндэ харагдкойм тэрш. Тиигээш һаа хадаа ёхор - ехэ гүнзэгы удхатай, ехэ шухала юумэн гээшэ.
Ёхор дуулжа, ёхор хатаржа һураха хэрэгтэй. Миин гар гараа барилсаад гүйбэл - заа эффект болхо, но стопроцентно хүн абажа шадаккой - ёхорой хүсэ хүндэ орногой хиим даа. Ёхорто заатагой һурха хэрэгтэй! «Байгал» театарай биди миин һонирхол гарганабдэ. Хүнүүдш өөһэдөө ёхорто дуртай байна. Гар гараа баряад, гүйлдэнэ, харайлдана, но не осознают всего этого.
Эндэтнай государственна программа должна быть, потому что зааханһаан детска саадаан, школаан һургаха хэрэгтэй. Иимэ урайнай дуунууд байна, тиимэ текстнүүд байна, тиимэ хүдэлгөөнүүд байна, тиимэ аялга байгаа энэ-тэр гээд хуу зааханаан үсибүүдии һургабал һайн байгаа, школада отдельна предмет байха ёһотой. Үсибүүд ехэ болходоо хуу барандаа суглараад лэ, всё, шангаар ёхороо түхэреэн круг хэбэл, сугтаа дуулабал, - ехэ шанга хүшэн гарха болно, это было бы очень важно!
Нютаг нютагта ёхор хуу ондо-ондоо - тэрэнь һайн. Манай Түнхэнэй нютагуудта хоорондоо тиим нэгэ адлишуул даа. Зааха дууниинь, аялганынь ондоошог, но тиимэ ехэ ондоо юумэн үгой, теэд иркутска буряадаан ёхорнай холо ондоо. Эхиридүүд, булагадууд - ондоо, баргажан - тоже ондоо. Урайнай ном соо бэшэгднэл даа - ехэ шамбай эрэшүүл- воинууд ёхор хатархадаа хүлэёо үбдэг хүрсэр дэбхэржэ - хатаржа байгаад, газар руу оржайһан шэнги болдог байгаа.
Качугай 90-тэй эхэнэр ёхор харуулаад, бэшэжэ абха байгаа видео дээр. Те Качугшни холо, эрхүүгэй буряадуудш ехэ халуун шуһатайгаар хатардаг, түргэн-түргэн собхорж байжа.
Европейска путешественник эвенкнууд тухай 1700 оноор бэшаан байна: эвенкнууд хатархадаа, ехэ шангаар, дэбхэрэн хатаржа, бүри халуун шуһатайяа харуулаа, урид аальханаар захалаад, һүүлдэнь шанга боло-болоһаар, просто в неистовстве хатаржа захалжа эхилээ гэнэ, дэбхэржэ байгаад. Хүнээ хүсэжэ ядаад байхадань, хажууда байһан нохой баряад, хоёр гараан, хатархадаа нохойгоо хоёр талаан барьжа раздирают гэнэ. Һүүлдэ яхадуудаарш эвенкнууд нэгэдхэдээ, зааха аалин болоо, яхадууди зангаар эвенкнуудэй ёхоринь аалиншаг болоо гэнэ. Минии һанхада, Эрхүүгэй буряадууд ехэ шангаар хатаржа байгаа.
Түнхэнэй урайни ёхор би заахандаа һанхадаа, зарьма-зарьма темпераментна хүндынь дэбхэрэнгой байгаал даа, миин баряад лэ «Налаг-налаг» гэхэдээ, бэйниинь темпераментно, но дэбхэрэнгой тойролдхо, но дуулхадаа шанга, «заводила» обязательно ёхорнуудта байгаа. Конечно, мүнөөмнай 90-тэй бабушка «Ночь ёхора» хархадаа хэлээ даа, хүнүүдш миин гараа баряад гүйлдэнэ, ёхор мэдэккой зон. Фонограмма табьнабдь, те баараадуудш ёхор мэдэккой, үгынь мэдэккой, ёхорой хүдэлгөөниинь мэдэккой. Но хотя бы так на первых порах!
Хүдидьхэ жэлээ хэлнэб даа - надо нам Министерство образования, Министерство культуры, республикын гулваа, аймагуудай гулвануудаа суглуулаад, хөөрөө хэхэ гэжэ. Это же прямое воспитание молодого поколения, духа патриотизма, духовного сознания, это же очень важная часть становления человека. Но они, люди во власти, не обращают внимания, эдэшни хуу хозяйство, политика, экономика - важно гэжэ тоолно хиим, но на самом начале духовное развитие на первом месте должно быть. Буряад соо байһан хүнүүд газар дайдаяа хуу урданай үбгэд-хүгшэдэй ёһоор тасидаг байгаа: уһан соогоо бү нёлбо, газар бү малта, модо бү отоло, модоной гэшүү бү хухала, гал руугаа юу шорой, бог шэднэш гэхэ мэтэ, - тэрэтнай хуу воспитани болдог байгаа, мүнөө у многих людей экологического сознания нету, экология культуры, природы - хуу таһараа, үгой болоо. Хүды жэл болоод, - это же плоды приносит! А государственные мужи об этом не думают, им бы только хозяйство, если бы они взялись за это дело и посмотрели на вещи с другой стороны... Что уж говорить, если буряад хэлэ практически запрещают?! «Ночь ёхора» инчаа-тэнчаа ехэ дэлгэржэ байна, тэрээндэ засаг түрэ нэг дахин мүнгэ үгөө - 300-500 мянга на такой огромный праздник, и всё... потом - позабыли.
Үбэлдөө сугларжа хүүд «Глобальный ёхор» хэнэ. Минии һанхада, үбэлдөө ёхор хэн хатаржа байһым? Хайжа гээд хүйтэндэ хүнүүд дэгэлээрээ дэбхэрхым? Если клуб байбал - хатарха байгаа, газаа хүйтэндэ ямар хүн ёхор хатаржайгым - би урдань хараагойб даа. Энэш нажарай танец. Урданиинь ажалаа хуу дүүргээд, барандаа суглараад, наадажа-неэлдэжэ, танисалдажа, һамга юумэй абжа байдаг байгаа. Тиимууг? «Глобальный ёхор» - хорошо, конечно, но гараа барилдаад, үбэлдөө 5 минута соо «хатарикают» - это у них называется «Глобальный ёхор». Можно объединить его с «Ночью ёхора». Почему бы нет? На «Глобальный ёхор» они же, власти, миллион дают.
Битнай Хонгодориадада раньше не участвовал, манашни театр энчаа-тэнчаа ябаад, Хонгориадада оролсожо шаддагкой байгаабдь. Юундэб гэхэдүүг? Театрнай июнь һар соо гастрольдо ябана хиим. Нэгэш дахи ошчо үзөөгойб. Мүнөө «Хонгодоорой Соло» концерт хээбдь. Дүрбэн аймагаан ноёд хатады уряабда, гулваануудын, райсоведэй ноёдууд ерээ, эндэ городой землячествын дарганууд байгаа. Һайнаар үнгэрөө гэжэ һананам. Хуу барандаа ерээ, молодцы, хуу яагаа сцена дээрэ гаржа байжа үгэ хэлээ: уг гарбалаа һэргээеэ, үри хүүгэдтээ ёһо заншалаа дамжуулаяа, һургаяа гэжэ байжа. «Байгал» театаряал яан даа, магтанал даа: «Та иимэ бэрхэт, иимэ юумэ суглуулжа байнат» г.м. Хуу булта хонгоодоройнгоо һүлдэ дээшэнь үргэжэ, хүнэйнгөө зүрхэ сэдьхэл соо оруулха хэрэгтэй гэлсээ. Хуу нэгэдэжэ, дээшээ бодхо хэрэгтэй.
Тэрэмнэй не говорит о том, что буряадуудаа һалгаахамнай гэһэндли. Тэрш, наоборот, өөрөө түраан хүн өөрынгөө уг гарбалы мэдэхэ ёһотой. Тиимууг? Уг гарьбалаа мэдэнгой яббал, хэндэш хэрэгкой хүн болоод ябашахаш. Тиигээд уг гарбалаа, урданайнгаа ёһо заншал, дуу хатаараа, өөрынгөө хэле мэдээд яббал ондоо хүнтэй зугаалхадаа - состоявшийся человек болхо бшуу.
Хоринууд, хонгоодорнууд, эхирэд булагадууд, сартуул сонгоолнууд - хуу бэеэ мэдэһэн хүнүүд, на равных встречаются, «восток-запад» гэнгойеэр. Тэрэш зүб хэрэг болжайна мүнөө. Тиигээд Хонгодориададаа ошогты гэжэ Аларяа ноёниинь урилга абаад ерээ, ошыт даа, ябыт даа гэнэ. Концертаяа харуулхаяа һанабалши - алта мүнгэмнай үгой. Мүнөөш иимэ концерт, олон артистууды, дууша, хатарша, хүгжэмшэ хүнүүды абаашабал, харгын мүнгэн, байрын, эдьхэ уухын мүнгэн хэрэгтэй. Манай «Байгал» театр өөртөө тиимэ мүнгэгой. Мүнөө кризис болоод, өөдөө совсем уруу-дуруу, мүнгэ алтагой болшоод, тиигээд лэ ехэ ядажа зобожо байха зонбибдэ. Конечно, концертэ Хонгодориада абаашабал ехэ һайн, гоё байгаа. Районгуудташ баһа тиимэ арга юумэ ехэ үгойл даа, посевной болно.
Местные Алайрай хүнүүд должны решать, конечно; тэндэхи юумээ һайнаар үнгэркэ гэжэ оролдоно, «круглый стол» болоо. Тэндээ зугаалхада хэлнаан - но-о ошхобдь гэжэ. Гурбан районгуудай ноёд делегаци юумээ абаад, ошхобдь гэлсэнэ, тэрэнь те һайн. Һүүлдэ биде обязательно Аларь ошхобдь. Баарһадуудшни маанадаан таһаршоод, урданайнгаа дуунууды мэдэгкой юм байна, би хэлаам: тэндээ ёхор хэжэ байгты гэжэ. Мүнөө тэдэш ёхор программа соогоо оруулаа.
Нютагай хэлэн мартагдажа, буруу юумэн болжо байна даа. Би нэгэ хэды жэл саана ном абааб, тэндэм рассказы, сказки иркутские на иркутском диалекте всё было написано. О-о, ямар гоёор тэрээни уншаа бэлэйб, так смачно написано было! Очень интересно - до сих пор помню.
«Буха ноёни тайлга» хэхэдээ, специально урайни гурбан ёхор шэлэжэ абаабди. Но нэгэниинь «Осоо» - советска сагай ёхор, хамаагойл даа те. Урайн ёхор хашан гээд хатардаг байгааб гэжэ Улаан-Үдэдэ урайнсяал нэгэ хүды хүнүүдаан - Василий Шагжиевич, Октябрина Дышеновна - юумэды мы записали, купледууды, ёхороо бэшээд, распространяли по Интернету. Би өөрөө Түнхэндөө Далхайда школдо ошчо, үсибүүды, багшанууды суглуулжа абаад, ёхороор урок, мастер-классы проводил, заахан үсибүүд байгаа. Они всё выучили ёхорно дуунууды с интересом, пели и танцевали. Клуб соонь хүнүүды суглуулжа, хатарааб (хараажа байжа суглуулааб клуб соо зониие...). «Буха-ноён тайлгани» хойнаан хүнүүд очень довольные были, но всё равно они разучились танцевать ёхор. Һүүлдэ намда зон хэлээ: «Гоё байгаа. Үргэлжэлүүлыт лэ саашань, как бальзам на душу унаа, гоё даа!». Хүдөөдэ иимэ найрнууд үсөөн болно, хүдөөдэ хүнэй һүлдэ унаад байна. Дух их надо поднимать!».
Дандар Бадлуев, директор театра «Байкал», заслуженный деятель искусств России, лауреат государственной премии РБ, лауреат премии Правительства России в области культуры.
Түрэл һайхан Түнхэнээ аялгаар материал эльгээгээ.
3081