ТҮРЭҺЭН ДАЙДАЯА МАГТАЖА ДУУЛАҺАН ЮМ.
«Ирагуу найруулгань гайхалта нэгэ шанартай байна. Энэнь үгэ бүхэндэ анханайнь гэм нүгэлгүй, арюун сэбэр байдалынь бусаана» (Константин Паустовскиин суглуулбариһаа).
Геннадий Ринчино, нютагhаамнай урган гараhан ирагуу шүлэгшэн, 1945 оной сентябриин 10-да Хурамхаанай аймагай Алла hууринда түрэhэн.
«Намар түрөө hэм, Намар...
Набша намаа, ногоо сэсэг
Хагдаржа байгаа hэн, намар...
Буурал тайгада
Буга урамдаа hэн».
Начинающий поэт писал свои первые стихи «в духе Улзытуева». Творчество стихотворца отражало черты, присущие поэзии Дондока Улзытуева, такие как романтический настрой, а также глубокий лиризм и острота чувств.
«…Тоором хара хүрьhэн соо
Тоонто минии булаатай»
(Дондок Улзытуев).
«Аршаан булагай эхиндэ,
Алла хадын хормойдо,
Алла горхоной эрьедэ,
Алла гэжэ нютагта,
Хүнхэр тайгын үбэртэ,
Хүмэг шулуунай забhарта,
Хайр шулуун хүрьhэн соо
Тоонто минии булаатай...»
(Геннадий Ринчино).
Дондок Улзытуевай уран зохёолые үндэрөөр сэгнэдэг байhан. «Дондок Улзытуевай дурасхаалда» гэhэн шүлэг соонь иимэ мүрнүүд бии:
«Хүнэй энээхэн наhанда
Хүсэл, зориг, тэмсэлэй
Ехэ дабаанай байhые,
Аха, шимни мэдэрээлши».
Буряадай гайхамшагта поэт тухай хэлэhэн үгэнүүдынь иимэ: «Энэ шүлэгшэниие агууехэ поэдүүдээр жэшэдэг юм. Зүгөөр Дондок Улзытуевые хайшаншье гэжэ нэрлээ hаань, энэ хүмнай өөрын дээдэ шанартай, өөрын онсо шэнжэ маягтай буряад поэт байгаа, талаан бэлигээрээ Зүүн зүгэй шүлэгшэдэй түрүүшын ододоор сасуулмаар…».
Помнится, когда Дондок Улзытуев ушёл из жизни в 1972 году, Геннадию пришло ощущение потери и грусти, меланхолии и разочарования.
Следует сказать, что «в духе Улзытуева - это не просто подражание, а творческое следование его философским и художественным принципам.
…Поэт испытывал сильную привязанность, гордость и чувство принадлежности к месту своего рождения, к тому уголку земли, который стал для него близким и дорогим.
«Анхан дэлхэйдэ түрэхэдэм
Алла хадымни оройдо
Алаг буга урамдаа.
Yлгы соогоо хэбтэхэдээ
Урамдааень шагнаhандаа
Уян дуушан болонхойб.
Арбаадхан наһатай ябахадам
Аадарай түргэн бороондо
Алла горхомни үерлөө
Үхибүүн балшар наһандаа
Үер гаталан гараһандаа
Үндэр зориг абанхайб.
Аляа гүлмэр байхадам
Аллын нуурай үбсүүндэ
Сагаан шубууд наадаа.
Сэнгүү энэ наһандаа
Сарюухан шубуудые хараһандаа
Сэдьхэл сагаан ябаналби.
Айдар залуу үедэм
Аллын хангай тайгада
Хүхы шубуун донгодоо.
Хүбүүн ябаһан наһандаа
Хүхын дууе дахаһандаа
Харгын холые зоринхойб».
Хурамхаанай дунда hургуули дүүргээд, «Баргажанай үнэн» газетэдэ, хожомынь «Буряад үнэн» сониндо тусхайта сурбалжалагшаар ажаллаа. Геннадий Ринчино - СССР-эй журналистнуудай холбооной гэшүүн. Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ hургуули түгэсөө (Максим Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институт дүүргээ хадаа, ямар ехэ ирагуу найруулагша болохо байгааб даа!). 1970 онhоо «Баргажанай үнэн» газетын редакторай орлогшоор наhанайнгаа амаралтада гаратараа хүдэлөө.
1990 ондо Буряадай номой хэблэлээр «Сэлмэг гуниг» гэжэ нэрэтэй шүлэгүүдэйнь суглуулбари ном боложо гараhан юм. Александр Сергеевич Пушкин «На холмах Грузии лежит ночная мгла...» эхитэй шүлэг соогоо «Мне грустно и легко; печаль моя светла; Печаль моя полна тобою…» гэhэн уянгата мүрнүүдые hубарюулhан юм. «Печаль моя светла» мүрнүүд «Сэлмэг гуниг» гэжэ оршуулагдаад, Геннадий Ринчиногой шүлэгүүдэй согсолбориин нэрэ болоо хаш даа. Мүн поэдэй «Гуниг» гэжэ ара нэрэнь (псевдоним) боложо, нютаг нугадаа алдаршаа.
«Буряад үнэн» сониндо ажаллажа байхадаа бэшэhэн олон тоото очеркнуудыень, литературна болон публицистикын шэнжэлгэнүүдыень түрэл нютагай, мүн республикын бэшэшье аймагуудай зон hонирхон уншаhан байха. Бэшэhэн бүтээлнүүдынь «Байгал» сэтгүүлдэ, янза бүриин альманахта, аймагуудай ба республикын сонинуудта хэблэгдээ юм.
Улад зоной ой ухаанда нютагаймнай хүбүүн залуу зандаа hанагдана даа. Геннадий Ринчино Баргажан дайдынгаа соёлой ба уран зохёолой хүгжэлтэдэ хубитаяа яhала оруулаа. Түрэhэн дайдаяа магтаhан дуушан гэхэдэ таарамаар байна. Нютагаймнай хүбүүн сагаан сэдьхэлтэй хүн бэлэй, «ехэл юумэ хэһэм даа» гэжэ нэгэтэшье хэлээгүй, үбсүүгээ олон зоной урда тоншоогүй. Минии бодоходо, амиды мэндэдэнь хэhэн ехэ ажалынь үнэн дээрээ ёhотойгоор сэгнэгдээгүй гэмээр…
Нэрэ обогынь алдаршуулжа, сагай үнгэрөөшье hаань, зарим тэды алхамуудые хэбэл, болохотой байгаа гэжэ hанагдана. Жэшээнь, олон газетэ, журналнуудаар тэрэ сагта хэблэгдэжэ тараhан литературна, публицистикын болон нютаг ороноо шэнжэлгын статьянуудыень суглуулжа, ном болгожо гаргаа hаа, ёhотойл дурасхаал болохо hэн. Хамта ажаллаhан сурбалжалагшад, литературна таhагайнь үетэд, дүтынь нүхэд, эгэшэ дүүнэр, ураг тарагууд, юрын уншагшадай дурсалга hанамжануудые эмхидхэжэ, нэмээгээ hаань, бүришье зохидоор үзэгдэхэ байгаа. Энээнhээ ехэ дурасхаал байха юм аал…
Доро дэлгээгдэhэн шүлэгүүд поэдэй «Сэлмэг гуниг» гэжэ номhоо абтаба.
Эрьесэ
(дуун)
Алтанхан намарай
Арюухан үедэ
Ангирын дуунай
Аялга эрьен,
Намайе дуудан,
Анханайм дуран,
Эрьеэ гүш?
Алтанхан намарай
Аажамхан үглѳѳ
Уулзаhан бугын
Урамдаагаар эрьен,
Шамайе дуудан,
Урданайм дуран,
Эрьеэ гүш?
Арюухан сэсэгүүдэй
Хагдарха үедэ
Аадарай бороогоор
Уйлан хайлан,
Маниие дуудан,
Аляахан дуран,
Эрьеэ гүш?
Слова песни, с интересной и продуманной лирикой, затрагивают тему осени, побуждают к размышлениям и выражает сильные эмоции.
«Эрьесэ» («Алтанхан намарай») гэжэ дуунай хүгжэмыень Владимир Аюшеев зохёоһон. Энэ дуу композитор өөрөө мандолина дээрэ гүйсэдхэдэг юм. Хоёр авторай зохёолдо шэнэ «аранжировка» хээд, хүгжэмэй ондоо зэмсэгүүд дээрэ наадаа болболнь, зохид байха бэлэй гэжэ һанагдана.
Мне нравится также текст другого стихотворения.
Хадануудни, хэлыт даа намдаа
(из цикла «Песни гор»)
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Юундэ ходо бүтүү байдагабт?
- Сэрэгтэ унаан хүбүүдээ һанхадамнай,
Досоомнай ехэ уйдхартай болдогол даа.
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Юундэ шулуудаа доошонь хүмэрүүлнэт?
- Эдэш шулуунууд бэшэ хиим,
Бидиш иижэ уйлна гээшэбди...
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Юундэ туж соо сууряан больногойб?
- Тиижэ хүнүүд һанааяа алдана бшуу даа
Дайнаан ерээгой хүбүүдээ һанжа...
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Яахадаа оройнуудтнай иимэ эртэ бууралтааб?
- Дайнаан ерээгой хүбүүдээ һанхадаа,
Тархимнай сагаанаа түрүүн сайгаал даа…
*****
О, горы, скажите мне,
Почему всегда вы безмолвны?
- Скорбим мы о тех сыновьях,
Что пали в жестокой битве!
О, горы, скажите мне,
Почему вы вниз катите камни?
- Это горькие наши слёзы
Камнепадом льются в долину!
О, горы, скажите мне,
Почему не утихнет эхо?
- Это души горестно стонут
О павших за Родину нашу!
О, горы, скажите мне,
Почему побелели вершины?
- Это головы наши от скорби
Сединою навечно покрылись!
(Перевод с бурятского Баира Дугарова).
Геннадий Ринчино был талантливым, тонко чувствующим и лирическим поэтом! Помнится, в стенах Дыренской средней школы со сцены звучало представление «Хадануудни, хэлыт даа намдаа…». Вопросы тенорным голосом задавал Андрей Митапов, ответы давались басовитым голосом Жаном Балдановым. Оба от 1-го выпуска Дыренской средней школы, 1947 года рождения, живут сейчас в г. Улан-Удэ).
...Мне, как краеведу, полагается писать про родословную героев своего повествования. Ринчино - из эхиритского рода «Тохой баяндай». В Дырене у нас довольно много представителей из этого рода. Интерес о предках появится, скорее всего, у Чингиса Геннадьевича Ринчино и его детей…
Из нижней части Баргузинской долины когда-то в Дырен перебралась семья Хэрхын Ангуурги.
Родословная Геннадия Ринчино: … Хэрхэ – Ангуурга – Партуу – Эрэнсэ (Ринчин) – Радна – Геннадий – Чингис – дети.
Выше Хэрхи не удалось найти данные в архивном «списке предков». Если воспользоваться «генеалогическим древом» Тохой баяндайшуул, то так, возможно, будет выглядеть родословная:
Баяндай – Байдал – Наханаг – Тохой – Муухан баатар – Матхаан – Шубтэхэй – Туруун – Ахадаан – Малтаахай - … Хэрхэ – Ангуурга – Партуу – Эрэнсэ (Ринчин) – Радна – Геннадий – Чингис – дети.
Мне приходилось знать отца поэта - Партуу Радна. Помню его как одного из забойщиков скота в деревне, обвальщиком мяса на колхозном складе или в сельпо, который занимался разделкой туш коров на отрубы и мелкие куски, подготавливая их к продаже.
Мать поэта - Дугарма, старшая дочь деревенского нашего соседа Гомбойн Дондоба (из рода «Ооли һэнгэлдэр»).
Семья Партуу Радна и Гомбойн Дугарма была многодетной: Анатолий, Геннадий, Цыцык, Цыдып, Цырен, Цындема, Цыренжид, Цыпилма, Владимир.
В одном из стихотворений чувствуется влияние брата Анатолия, к сожалению, рано ушедшего из жизни, на воспитание его с раннего возраста.
«Балшар бага наһандаа
Байсада ошожо ахатаяа
Бүргэдэй ниидэхые харахадаа,
Бүрүүлтэжэ шалаһан нюдэдөө
Бүтүүхэн гараараа аршажа,
Уурхайгаа хаяжа ошоһон
Уулын бүргэдэй хойноһоо
Хүхэрэгшэ холые шэлэһэндэнь
Хүсэтэ далинуудаарнь омогорхон,
Хайр шулуу дамжажа,
Харайлдагша бэлэйбди дахан...».
Знал я также дядю Геннадия по отцовской линии - Партуу Цырена. Вместе с женой Оборсоо Мэнүүнэй (Цыдып) Санжидмой (из рода Абзай) жили в улусе Кучигер, их дети: Вера, Заяата, Валентина, Галина.
Был знаком и с Сэнгэ Бухатиевым, двоюродным братом Геннадия Ринчино. Тётя поэта Партуу Сэсэг была замужем за Рабдана Бухатиева.
В Барагхане жила семья Партуу Чимидцоо и Шагжын Якова. Одноклассник Цыдып Ринчино рассказывал, что их родня Яков Шагжиев был известным охотником-медвежатником, добывшим за свою жизнь свыше 50 таёжных хищников.
В Дырене жили Владимир и Евдокия, дети Партуу Дымбрена, жены Ятаабайн Тыхээбэй.
… Родословная Геннадия Ринчино по материнской линии: Һэнгэлдэр – Соодой – Ооли – Агтай – Сагаан – Номин – Бөөгэй – Суухан – Харагшан – Урдхаан (Санжа) – Гомбо – Дондоб – Дугарма – Геннадий – Чингис – дети.
Бабушка Геннадия - Бишаадайн Шалсама. Дети Гомбойн Дондоба и Бишаадайн Шалсамы - Дугарма, Сойжи-Нима, Сэндэма, Сэнгэ, Чингис, Евдокия.
О двоюродных братьях и сёстрах Геннадия Раднаевича Ринчино по материнской линии (бүлэнүүд).
Валерий, Валентин, Дарима, Владимир - дети Сойжи-Нимы Дондуповича Гомбоева, ветерана педагогического труда, партийного и советского работника, и Любови Дамбаевны Ринчиновой, бессменного начальника отделения связи в деревне.
Геннадий, Сергей, Цыбик, Серафима, Дарима - дети Сэндэмы Дондуповны Гомбоевой, ветерана советской торговли, и Цыренжаба Костиевича Рабжинова, бригадира-строителя в родном колхозе/совхозе.
Цыпелма, Жаргал, Цындема, Баир, Света, Ирина - дети Сэнгэ Дондуповича Гомбоева, передовика производства, тракториста-комбайнера, и Һамажаба Эрдыниевны Чойнжуровой, растениевода в родном колхозе/совхозе.
Евгений, Сергей, Людмила, Андрей, Александр - дети педагогов Евдокии Дондуповны Гомбоевой и Цыдыпа Цыреновича Майорова. Ветеран педагогического труда, учительница русского языка и литературы Дыренской средней школы Евдокия Дондуповна Майорова (Гомбоева), 1937 года рождения, живёт сейчас в с. Алла Курумканского района.
… Мне приходилось нередко пообщаться с Геннадием Ринчино. Иногда ставил он передо мной непростые задачи, к примеру: «Вот прилетела и села на цветок бабочка, сочини-ка стихотворный этюд!».
Или вот о чём он говорил: «Би Тохой Баяндай угтайб. Дэрээндэ «Баяндай», «Гаахан» гэһэн нютаг нуганууд бии. Гааргада - Баяндайн нуур, Түмэнтэй Шонын бууса байна. Хаанаһаа иимэ нэрэнүүд бии болоо юм?».
И сам пытался давать ответ: «Мүнөөнэй Баргажанай буряадуудта Дээдэ-Зүлхын Худанса Хуурай хоёр, тэдэниие угаадаг Анга Зүлхэ хоёр - эдэ дүрбэн нютаг, уһанай нэрэнүүд баһал үльгэрэй орондол һанагдадаг байха. Тэндэнь баһа дээрэ нэрлэгдэһэн газар уһанууд бии. XVIII зуун жэлэй дундуур Баргажан дайда руу нүүжэ ерэһэн баяндайшуул, шоно угтайшуул хуушан нютаг нэрэнүүдээ шэнэ газарнуудта үгөө бшуу даа...».
На снимке: Геннадий Раднаевич Ринчино.
Цыренжаб Чойропов, доктор социологических наук, профессор, член Российской Академии социальных наук, заслуженный деятель науки Республики Бурятия, член Общества краеведов Бурятии, член Союза журналистов России, уроженец села Алла (Дырен) Курумканского района.
«Ирагуу найруулгань гайхалта нэгэ шанартай байна. Энэнь үгэ бүхэндэ анханайнь гэм нүгэлгүй, арюун сэбэр байдалынь бусаана» (Константин Паустовскиин суглуулбариһаа).
Геннадий Ринчино, нютагhаамнай урган гараhан ирагуу шүлэгшэн, 1945 оной сентябриин 10-да Хурамхаанай аймагай Алла hууринда түрэhэн.
«Намар түрөө hэм, Намар...
Набша намаа, ногоо сэсэг
Хагдаржа байгаа hэн, намар...
Буурал тайгада
Буга урамдаа hэн».
Начинающий поэт писал свои первые стихи «в духе Улзытуева». Творчество стихотворца отражало черты, присущие поэзии Дондока Улзытуева, такие как романтический настрой, а также глубокий лиризм и острота чувств.
«…Тоором хара хүрьhэн соо
Тоонто минии булаатай»
(Дондок Улзытуев).
«Аршаан булагай эхиндэ,
Алла хадын хормойдо,
Алла горхоной эрьедэ,
Алла гэжэ нютагта,
Хүнхэр тайгын үбэртэ,
Хүмэг шулуунай забhарта,
Хайр шулуун хүрьhэн соо
Тоонто минии булаатай...»
(Геннадий Ринчино).
Дондок Улзытуевай уран зохёолые үндэрөөр сэгнэдэг байhан. «Дондок Улзытуевай дурасхаалда» гэhэн шүлэг соонь иимэ мүрнүүд бии:
«Хүнэй энээхэн наhанда
Хүсэл, зориг, тэмсэлэй
Ехэ дабаанай байhые,
Аха, шимни мэдэрээлши».
Буряадай гайхамшагта поэт тухай хэлэhэн үгэнүүдынь иимэ: «Энэ шүлэгшэниие агууехэ поэдүүдээр жэшэдэг юм. Зүгөөр Дондок Улзытуевые хайшаншье гэжэ нэрлээ hаань, энэ хүмнай өөрын дээдэ шанартай, өөрын онсо шэнжэ маягтай буряад поэт байгаа, талаан бэлигээрээ Зүүн зүгэй шүлэгшэдэй түрүүшын ододоор сасуулмаар…».
Помнится, когда Дондок Улзытуев ушёл из жизни в 1972 году, Геннадию пришло ощущение потери и грусти, меланхолии и разочарования.
Следует сказать, что «в духе Улзытуева - это не просто подражание, а творческое следование его философским и художественным принципам.
…Поэт испытывал сильную привязанность, гордость и чувство принадлежности к месту своего рождения, к тому уголку земли, который стал для него близким и дорогим.
«Анхан дэлхэйдэ түрэхэдэм
Алла хадымни оройдо
Алаг буга урамдаа.
Yлгы соогоо хэбтэхэдээ
Урамдааень шагнаhандаа
Уян дуушан болонхойб.
Арбаадхан наһатай ябахадам
Аадарай түргэн бороондо
Алла горхомни үерлөө
Үхибүүн балшар наһандаа
Үер гаталан гараһандаа
Үндэр зориг абанхайб.
Аляа гүлмэр байхадам
Аллын нуурай үбсүүндэ
Сагаан шубууд наадаа.
Сэнгүү энэ наһандаа
Сарюухан шубуудые хараһандаа
Сэдьхэл сагаан ябаналби.
Айдар залуу үедэм
Аллын хангай тайгада
Хүхы шубуун донгодоо.
Хүбүүн ябаһан наһандаа
Хүхын дууе дахаһандаа
Харгын холые зоринхойб».
Хурамхаанай дунда hургуули дүүргээд, «Баргажанай үнэн» газетэдэ, хожомынь «Буряад үнэн» сониндо тусхайта сурбалжалагшаар ажаллаа. Геннадий Ринчино - СССР-эй журналистнуудай холбооной гэшүүн. Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ hургуули түгэсөө (Максим Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институт дүүргээ хадаа, ямар ехэ ирагуу найруулагша болохо байгааб даа!). 1970 онhоо «Баргажанай үнэн» газетын редакторай орлогшоор наhанайнгаа амаралтада гаратараа хүдэлөө.
1990 ондо Буряадай номой хэблэлээр «Сэлмэг гуниг» гэжэ нэрэтэй шүлэгүүдэйнь суглуулбари ном боложо гараhан юм. Александр Сергеевич Пушкин «На холмах Грузии лежит ночная мгла...» эхитэй шүлэг соогоо «Мне грустно и легко; печаль моя светла; Печаль моя полна тобою…» гэhэн уянгата мүрнүүдые hубарюулhан юм. «Печаль моя светла» мүрнүүд «Сэлмэг гуниг» гэжэ оршуулагдаад, Геннадий Ринчиногой шүлэгүүдэй согсолбориин нэрэ болоо хаш даа. Мүн поэдэй «Гуниг» гэжэ ара нэрэнь (псевдоним) боложо, нютаг нугадаа алдаршаа.
«Буряад үнэн» сониндо ажаллажа байхадаа бэшэhэн олон тоото очеркнуудыень, литературна болон публицистикын шэнжэлгэнүүдыень түрэл нютагай, мүн республикын бэшэшье аймагуудай зон hонирхон уншаhан байха. Бэшэhэн бүтээлнүүдынь «Байгал» сэтгүүлдэ, янза бүриин альманахта, аймагуудай ба республикын сонинуудта хэблэгдээ юм.
Улад зоной ой ухаанда нютагаймнай хүбүүн залуу зандаа hанагдана даа. Геннадий Ринчино Баргажан дайдынгаа соёлой ба уран зохёолой хүгжэлтэдэ хубитаяа яhала оруулаа. Түрэhэн дайдаяа магтаhан дуушан гэхэдэ таарамаар байна. Нютагаймнай хүбүүн сагаан сэдьхэлтэй хүн бэлэй, «ехэл юумэ хэһэм даа» гэжэ нэгэтэшье хэлээгүй, үбсүүгээ олон зоной урда тоншоогүй. Минии бодоходо, амиды мэндэдэнь хэhэн ехэ ажалынь үнэн дээрээ ёhотойгоор сэгнэгдээгүй гэмээр…
Нэрэ обогынь алдаршуулжа, сагай үнгэрөөшье hаань, зарим тэды алхамуудые хэбэл, болохотой байгаа гэжэ hанагдана. Жэшээнь, олон газетэ, журналнуудаар тэрэ сагта хэблэгдэжэ тараhан литературна, публицистикын болон нютаг ороноо шэнжэлгын статьянуудыень суглуулжа, ном болгожо гаргаа hаа, ёhотойл дурасхаал болохо hэн. Хамта ажаллаhан сурбалжалагшад, литературна таhагайнь үетэд, дүтынь нүхэд, эгэшэ дүүнэр, ураг тарагууд, юрын уншагшадай дурсалга hанамжануудые эмхидхэжэ, нэмээгээ hаань, бүришье зохидоор үзэгдэхэ байгаа. Энээнhээ ехэ дурасхаал байха юм аал…
Доро дэлгээгдэhэн шүлэгүүд поэдэй «Сэлмэг гуниг» гэжэ номhоо абтаба.
Эрьесэ
(дуун)
Алтанхан намарай
Арюухан үедэ
Ангирын дуунай
Аялга эрьен,
Намайе дуудан,
Анханайм дуран,
Эрьеэ гүш?
Алтанхан намарай
Аажамхан үглѳѳ
Уулзаhан бугын
Урамдаагаар эрьен,
Шамайе дуудан,
Урданайм дуран,
Эрьеэ гүш?
Арюухан сэсэгүүдэй
Хагдарха үедэ
Аадарай бороогоор
Уйлан хайлан,
Маниие дуудан,
Аляахан дуран,
Эрьеэ гүш?
Слова песни, с интересной и продуманной лирикой, затрагивают тему осени, побуждают к размышлениям и выражает сильные эмоции.
«Эрьесэ» («Алтанхан намарай») гэжэ дуунай хүгжэмыень Владимир Аюшеев зохёоһон. Энэ дуу композитор өөрөө мандолина дээрэ гүйсэдхэдэг юм. Хоёр авторай зохёолдо шэнэ «аранжировка» хээд, хүгжэмэй ондоо зэмсэгүүд дээрэ наадаа болболнь, зохид байха бэлэй гэжэ һанагдана.
Мне нравится также текст другого стихотворения.
Хадануудни, хэлыт даа намдаа
(из цикла «Песни гор»)
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Юундэ ходо бүтүү байдагабт?
- Сэрэгтэ унаан хүбүүдээ һанхадамнай,
Досоомнай ехэ уйдхартай болдогол даа.
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Юундэ шулуудаа доошонь хүмэрүүлнэт?
- Эдэш шулуунууд бэшэ хиим,
Бидиш иижэ уйлна гээшэбди...
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Юундэ туж соо сууряан больногойб?
- Тиижэ хүнүүд һанааяа алдана бшуу даа
Дайнаан ерээгой хүбүүдээ һанжа...
Хадануудни, хэлыт даа намдаа,
Яахадаа оройнуудтнай иимэ эртэ бууралтааб?
- Дайнаан ерээгой хүбүүдээ һанхадаа,
Тархимнай сагаанаа түрүүн сайгаал даа…
*****
О, горы, скажите мне,
Почему всегда вы безмолвны?
- Скорбим мы о тех сыновьях,
Что пали в жестокой битве!
О, горы, скажите мне,
Почему вы вниз катите камни?
- Это горькие наши слёзы
Камнепадом льются в долину!
О, горы, скажите мне,
Почему не утихнет эхо?
- Это души горестно стонут
О павших за Родину нашу!
О, горы, скажите мне,
Почему побелели вершины?
- Это головы наши от скорби
Сединою навечно покрылись!
(Перевод с бурятского Баира Дугарова).
Геннадий Ринчино был талантливым, тонко чувствующим и лирическим поэтом! Помнится, в стенах Дыренской средней школы со сцены звучало представление «Хадануудни, хэлыт даа намдаа…». Вопросы тенорным голосом задавал Андрей Митапов, ответы давались басовитым голосом Жаном Балдановым. Оба от 1-го выпуска Дыренской средней школы, 1947 года рождения, живут сейчас в г. Улан-Удэ).
...Мне, как краеведу, полагается писать про родословную героев своего повествования. Ринчино - из эхиритского рода «Тохой баяндай». В Дырене у нас довольно много представителей из этого рода. Интерес о предках появится, скорее всего, у Чингиса Геннадьевича Ринчино и его детей…
Из нижней части Баргузинской долины когда-то в Дырен перебралась семья Хэрхын Ангуурги.
Родословная Геннадия Ринчино: … Хэрхэ – Ангуурга – Партуу – Эрэнсэ (Ринчин) – Радна – Геннадий – Чингис – дети.
Выше Хэрхи не удалось найти данные в архивном «списке предков». Если воспользоваться «генеалогическим древом» Тохой баяндайшуул, то так, возможно, будет выглядеть родословная:
Баяндай – Байдал – Наханаг – Тохой – Муухан баатар – Матхаан – Шубтэхэй – Туруун – Ахадаан – Малтаахай - … Хэрхэ – Ангуурга – Партуу – Эрэнсэ (Ринчин) – Радна – Геннадий – Чингис – дети.
Мне приходилось знать отца поэта - Партуу Радна. Помню его как одного из забойщиков скота в деревне, обвальщиком мяса на колхозном складе или в сельпо, который занимался разделкой туш коров на отрубы и мелкие куски, подготавливая их к продаже.
Мать поэта - Дугарма, старшая дочь деревенского нашего соседа Гомбойн Дондоба (из рода «Ооли һэнгэлдэр»).
Семья Партуу Радна и Гомбойн Дугарма была многодетной: Анатолий, Геннадий, Цыцык, Цыдып, Цырен, Цындема, Цыренжид, Цыпилма, Владимир.
В одном из стихотворений чувствуется влияние брата Анатолия, к сожалению, рано ушедшего из жизни, на воспитание его с раннего возраста.
«Балшар бага наһандаа
Байсада ошожо ахатаяа
Бүргэдэй ниидэхые харахадаа,
Бүрүүлтэжэ шалаһан нюдэдөө
Бүтүүхэн гараараа аршажа,
Уурхайгаа хаяжа ошоһон
Уулын бүргэдэй хойноһоо
Хүхэрэгшэ холые шэлэһэндэнь
Хүсэтэ далинуудаарнь омогорхон,
Хайр шулуу дамжажа,
Харайлдагша бэлэйбди дахан...».
Знал я также дядю Геннадия по отцовской линии - Партуу Цырена. Вместе с женой Оборсоо Мэнүүнэй (Цыдып) Санжидмой (из рода Абзай) жили в улусе Кучигер, их дети: Вера, Заяата, Валентина, Галина.
Был знаком и с Сэнгэ Бухатиевым, двоюродным братом Геннадия Ринчино. Тётя поэта Партуу Сэсэг была замужем за Рабдана Бухатиева.
В Барагхане жила семья Партуу Чимидцоо и Шагжын Якова. Одноклассник Цыдып Ринчино рассказывал, что их родня Яков Шагжиев был известным охотником-медвежатником, добывшим за свою жизнь свыше 50 таёжных хищников.
В Дырене жили Владимир и Евдокия, дети Партуу Дымбрена, жены Ятаабайн Тыхээбэй.
… Родословная Геннадия Ринчино по материнской линии: Һэнгэлдэр – Соодой – Ооли – Агтай – Сагаан – Номин – Бөөгэй – Суухан – Харагшан – Урдхаан (Санжа) – Гомбо – Дондоб – Дугарма – Геннадий – Чингис – дети.
Бабушка Геннадия - Бишаадайн Шалсама. Дети Гомбойн Дондоба и Бишаадайн Шалсамы - Дугарма, Сойжи-Нима, Сэндэма, Сэнгэ, Чингис, Евдокия.
О двоюродных братьях и сёстрах Геннадия Раднаевича Ринчино по материнской линии (бүлэнүүд).
Валерий, Валентин, Дарима, Владимир - дети Сойжи-Нимы Дондуповича Гомбоева, ветерана педагогического труда, партийного и советского работника, и Любови Дамбаевны Ринчиновой, бессменного начальника отделения связи в деревне.
Геннадий, Сергей, Цыбик, Серафима, Дарима - дети Сэндэмы Дондуповны Гомбоевой, ветерана советской торговли, и Цыренжаба Костиевича Рабжинова, бригадира-строителя в родном колхозе/совхозе.
Цыпелма, Жаргал, Цындема, Баир, Света, Ирина - дети Сэнгэ Дондуповича Гомбоева, передовика производства, тракториста-комбайнера, и Һамажаба Эрдыниевны Чойнжуровой, растениевода в родном колхозе/совхозе.
Евгений, Сергей, Людмила, Андрей, Александр - дети педагогов Евдокии Дондуповны Гомбоевой и Цыдыпа Цыреновича Майорова. Ветеран педагогического труда, учительница русского языка и литературы Дыренской средней школы Евдокия Дондуповна Майорова (Гомбоева), 1937 года рождения, живёт сейчас в с. Алла Курумканского района.
… Мне приходилось нередко пообщаться с Геннадием Ринчино. Иногда ставил он передо мной непростые задачи, к примеру: «Вот прилетела и села на цветок бабочка, сочини-ка стихотворный этюд!».
Или вот о чём он говорил: «Би Тохой Баяндай угтайб. Дэрээндэ «Баяндай», «Гаахан» гэһэн нютаг нуганууд бии. Гааргада - Баяндайн нуур, Түмэнтэй Шонын бууса байна. Хаанаһаа иимэ нэрэнүүд бии болоо юм?».
И сам пытался давать ответ: «Мүнөөнэй Баргажанай буряадуудта Дээдэ-Зүлхын Худанса Хуурай хоёр, тэдэниие угаадаг Анга Зүлхэ хоёр - эдэ дүрбэн нютаг, уһанай нэрэнүүд баһал үльгэрэй орондол һанагдадаг байха. Тэндэнь баһа дээрэ нэрлэгдэһэн газар уһанууд бии. XVIII зуун жэлэй дундуур Баргажан дайда руу нүүжэ ерэһэн баяндайшуул, шоно угтайшуул хуушан нютаг нэрэнүүдээ шэнэ газарнуудта үгөө бшуу даа...».
На снимке: Геннадий Раднаевич Ринчино.
Цыренжаб Чойропов, доктор социологических наук, профессор, член Российской Академии социальных наук, заслуженный деятель науки Республики Бурятия, член Общества краеведов Бурятии, член Союза журналистов России, уроженец села Алла (Дырен) Курумканского района.
3894