Сегодня непредвиденно пришлось мне услышать «Песнь жаворонка» - из фортепианного цикла Петра Ильича Чайковского «Времена года».
Весна - прекрасная пора обновления и пробуждения природы. Дни становятся длиннее, небо окрашивается в оранжево-голубой цвет, солнечные лучики заставляют звонко звучать капель, появляются первые первоцветы, перелётные птицы возвращаются в родные степи и леса, своими голосами оживляют всё вокруг.
Среди пернатых особым «вокальным талантом» отличается жаворонок: его мелодичное и звонкое пение преображает человека, заставляет его радоваться, окрыляет и вдохновляет. Вот такое чудесное душевное состояние великий композитор отобразил в миниатюре «Песнь жаворонка».
Как точно сумел передать Чайковский звуками зарождение жизни весной. А картины весеннего пробуждения природы усиливают это впечатление.
*****
… Буряад уран найруулгын сэдьхэлэй бодол Россиин арадай уран зурааша Солбон Раднаевич Ринчиновай «Бульжамуур» гэжэ нэрэтэй уран зураг соо тодорхойгоор элирэн гарана. Хэрбээ нэрынь абаһаар зорюута дурдангүй байбал, үзэсхэлэн харагшад энэ зурагые «Тала», али «Үглөө» гээд нэрлэжэ болохо.
Наранай мандаха саг дулаан зөөлэхэн үнгөөр зурагдаһан байна, саатайнь - тала газар, добуун гүбээнүүд, үбһэнэй һүринүүд, ногоо шэмхэн бэлшэжэ байһан морид, наада таладань - огторгой руу шэртэн һуужа байһан хүбүүн.
Зураг дээрэ бүхы юумэн байна, гансал бульжамуур шубуун харагданагүй. Тиигэбэшье, зураг «Бульжамуур» гээд нэрэтэй, анхан сагһаа малша нүүдэлшэдэй тэмдэгтэ дүрсэнь болоһон энэ шубуун харагдаагүйшье һаа, бии гээд тухайлагдана. Хүбүүнэй онсо һуудалда, зурагай үнгэ зүһэндэ жэргэмэл шубуунай аялга хүгжэмдэл соностожо, бүхы хээрэ талаар тараһан шэнги. Үзэл бодолоо элирхэйлхэ иимэ далда нюуса шэнжэ шанарынь, хамагһаа голынь тодорхой бэшэ байһаниинь үндэһэтэнэй бодолдо харагдана бшуу гэхээр...
Энэ зураг авторай эхэ нютаг - Баргажан дайда руугаа ошоһоной һүүлдэ сэдьхэлэй хүлгөөнһоо боложо бэшэгдэһэн байна.
*****
Би үни сагһаа хойшо элдэб яһанай ирагуу найруулагшадай шүлэгүүдые буряадшалха дуратайгшаб, тэдэнэй тоодо япон авторнуудай бэшэһэниие. Бульжамуур шубуухай тухай мүрнүүд мүн лэ байха...
Хайку болбол Япон үндэһэн ирагуу найруулгын нэгэ жанр юм, XIV зүүн жэлһээ мэдээжэ. Энэ жанрай хамагһаа алдартай түлөөлэгшэдэй нэгэниинь Мацуо Басё (1644-1694) байһан мүн мүнөөшье болотор байна...
Мэдээжэ зохёолшоной хайку янзаар бэшэгдэһэн бульжамуур тухай хоёр шүлэг.
«Ниидэхэ ута удаан үдэр
Тэрэ дуулана - бэшэ аргань үгы.
Бульжамуур - хабартаа».
«Талаһаа өөдэ огторгой дээхэнүүр
Ямаршье нэгэ аргаар газарта уягдаагүй
Бульжамуур дууяа татажал байна».
... Мисудзу Канэко (1903-1930) - япон шүлэгшэн ба хүгжэм зохёогшо.
Би мүн Мисудзу Канэко поэдэй нэгэ шүлэг оршуулаад туршабаб. Танай анхаралда:
«Бульжамуур шубуухай, хонхохон, мүн баһа би.
Гараараа би дэбеэд-дэбеэд,
Тэнгэри руу огтохоншье ниидэжэ шадахагүйб.
Агаарта дэгдээд дууладаг бульжамуур шубуухай намдал адли
Газараар хурдан гүйжэшье шадахагүй бэшэ аал.
Хүдэлгөөд-хүдэлгөөд бүхы бэеэрээ,
Уянгата гоё дуу гаргажа шадахагүйб.
Жэнгинүүр хонхохон, намдал адли теэд
Олон дуу дуулажа шадахагүйл.
Жэгүүртэ шубуухай, жэнгинүүр хонхо
Тиигээд баһа би
Бүгэдэ ондо ондоо байһамнай һайхан лэ».
*****
Жэргэмэлэй дууе шагнажа, жаргажа байгаарайт, булжамуурай дууе шагнажа, баясажа байгаарайт!
Зураг дээрэ: Буряад Уласай гүрэнэй шангай лауреат С.Р. Ринчиновай «Булжамуур шубуухайнууд дуулажа байна»; Булжамуур шубуухай тэнгэриин үндэртэ үнихэн саг соо «байжа», дууладаг (бодото зураг).
Цыренжаб Чойропов.
Весна - прекрасная пора обновления и пробуждения природы. Дни становятся длиннее, небо окрашивается в оранжево-голубой цвет, солнечные лучики заставляют звонко звучать капель, появляются первые первоцветы, перелётные птицы возвращаются в родные степи и леса, своими голосами оживляют всё вокруг.
Среди пернатых особым «вокальным талантом» отличается жаворонок: его мелодичное и звонкое пение преображает человека, заставляет его радоваться, окрыляет и вдохновляет. Вот такое чудесное душевное состояние великий композитор отобразил в миниатюре «Песнь жаворонка».
Как точно сумел передать Чайковский звуками зарождение жизни весной. А картины весеннего пробуждения природы усиливают это впечатление.
*****
… Буряад уран найруулгын сэдьхэлэй бодол Россиин арадай уран зурааша Солбон Раднаевич Ринчиновай «Бульжамуур» гэжэ нэрэтэй уран зураг соо тодорхойгоор элирэн гарана. Хэрбээ нэрынь абаһаар зорюута дурдангүй байбал, үзэсхэлэн харагшад энэ зурагые «Тала», али «Үглөө» гээд нэрлэжэ болохо.
Наранай мандаха саг дулаан зөөлэхэн үнгөөр зурагдаһан байна, саатайнь - тала газар, добуун гүбээнүүд, үбһэнэй һүринүүд, ногоо шэмхэн бэлшэжэ байһан морид, наада таладань - огторгой руу шэртэн һуужа байһан хүбүүн.
Зураг дээрэ бүхы юумэн байна, гансал бульжамуур шубуун харагданагүй. Тиигэбэшье, зураг «Бульжамуур» гээд нэрэтэй, анхан сагһаа малша нүүдэлшэдэй тэмдэгтэ дүрсэнь болоһон энэ шубуун харагдаагүйшье һаа, бии гээд тухайлагдана. Хүбүүнэй онсо һуудалда, зурагай үнгэ зүһэндэ жэргэмэл шубуунай аялга хүгжэмдэл соностожо, бүхы хээрэ талаар тараһан шэнги. Үзэл бодолоо элирхэйлхэ иимэ далда нюуса шэнжэ шанарынь, хамагһаа голынь тодорхой бэшэ байһаниинь үндэһэтэнэй бодолдо харагдана бшуу гэхээр...
Энэ зураг авторай эхэ нютаг - Баргажан дайда руугаа ошоһоной һүүлдэ сэдьхэлэй хүлгөөнһоо боложо бэшэгдэһэн байна.
*****
Би үни сагһаа хойшо элдэб яһанай ирагуу найруулагшадай шүлэгүүдые буряадшалха дуратайгшаб, тэдэнэй тоодо япон авторнуудай бэшэһэниие. Бульжамуур шубуухай тухай мүрнүүд мүн лэ байха...
Хайку болбол Япон үндэһэн ирагуу найруулгын нэгэ жанр юм, XIV зүүн жэлһээ мэдээжэ. Энэ жанрай хамагһаа алдартай түлөөлэгшэдэй нэгэниинь Мацуо Басё (1644-1694) байһан мүн мүнөөшье болотор байна...
Мэдээжэ зохёолшоной хайку янзаар бэшэгдэһэн бульжамуур тухай хоёр шүлэг.
«Ниидэхэ ута удаан үдэр
Тэрэ дуулана - бэшэ аргань үгы.
Бульжамуур - хабартаа».
«Талаһаа өөдэ огторгой дээхэнүүр
Ямаршье нэгэ аргаар газарта уягдаагүй
Бульжамуур дууяа татажал байна».
... Мисудзу Канэко (1903-1930) - япон шүлэгшэн ба хүгжэм зохёогшо.
Би мүн Мисудзу Канэко поэдэй нэгэ шүлэг оршуулаад туршабаб. Танай анхаралда:
«Бульжамуур шубуухай, хонхохон, мүн баһа би.
Гараараа би дэбеэд-дэбеэд,
Тэнгэри руу огтохоншье ниидэжэ шадахагүйб.
Агаарта дэгдээд дууладаг бульжамуур шубуухай намдал адли
Газараар хурдан гүйжэшье шадахагүй бэшэ аал.
Хүдэлгөөд-хүдэлгөөд бүхы бэеэрээ,
Уянгата гоё дуу гаргажа шадахагүйб.
Жэнгинүүр хонхохон, намдал адли теэд
Олон дуу дуулажа шадахагүйл.
Жэгүүртэ шубуухай, жэнгинүүр хонхо
Тиигээд баһа би
Бүгэдэ ондо ондоо байһамнай һайхан лэ».
*****
Жэргэмэлэй дууе шагнажа, жаргажа байгаарайт, булжамуурай дууе шагнажа, баясажа байгаарайт!
Зураг дээрэ: Буряад Уласай гүрэнэй шангай лауреат С.Р. Ринчиновай «Булжамуур шубуухайнууд дуулажа байна»; Булжамуур шубуухай тэнгэриин үндэртэ үнихэн саг соо «байжа», дууладаг (бодото зураг).
Цыренжаб Чойропов.
345